IN DE LEER BIJ… FRANKLIN DELANO ROOSEVELT

24-04-2019

IN DE LEER BIJ… FRANKLIN DELANO ROOSEVELT

Presidentskandidaten van de Verenigde Staten doen er in het ontwikkelen van een visie voor de toekomst goed aan de geschiedenisboeken in te duiken. En dan met name de biografieën van een van hun voorgangers; de man die zowel het kapitalisme als de democratie redde. In de leer bij Franklin Delano Roosevelt.

James Stockdale, de hoogste Amerikaanse militair in het krijgsgevangenenkamp in ‘Hanoi Hilton’ in Vietnam, oogstte bewondering doordat hij in staat bleek zijn mannen zowel de verschrikkelijke realiteit onder ogen te laten zien als hun hoop op een goede afloop te bieden. Het inspireerde auteur Jim Collins in zijn bestseller Good to Great een van de eigenschappen van een geweldig leider om te dopen in het zogenoemde Stockdale-principe. 

Franklin D. Roosevelt is een van de oud-presidenten van de Verenigde Staten voor wie deze beschrijving opgaat. Geen president die te maken kreeg met zulke uitdagingen als hij. Zijn land bevond zich in wat wij nu de Grote Depressie noemen en de wereld werd geteisterd door de expansiedrift van dictators Adolf Hitler, Hirohito en Josef Stalin. Democratie en kapitalisme stonden op het punt ingeruild te worden voor fascisme en communisme. De uitdagingen van de president die begin volgend jaar zijn intrek zal nemen in het Witte Huis, stellen – ondanks de huidige situatie op de wereldmarkt en de moeizame oorlog tegen het terrorisme – hierbij vergeleken niet eens zo gek veel voor. 

Bij Roosevelts aantreden stond, zoals iemand mooi verwoordde, de lift van de samenleving op de laagste verdieping. Lager kon het niet. Aan Roosevelt, de 32^ste president van Amerika, de taak de lift weer in beweging te krijgen. Of zoals een briefschrijver de situatie beschreef: “Mensen zien naar u op als was u God zelf.” De verwachtingen waren dus hooggespannen. Was Roosevelt in staat het land uit de diepe recessie te trekken? 

In het jaar dat de Disney-klassieker over de drie kleine biggetjes en de grote boze wolf een hit werd, legde Roosevelt voor het eerst de eed voor het presidentschap af. De wolf die de natie teisterde, was duidelijk zichtbaar. Maar in zijn race om het presidentschap had FDR nog nauwelijks laten weten hoe hij van plan was hem te lijf te gaan. Wat zou hij doen om de zeventien miljoen werklozen weer aan een baan te helpen en het bankwezen uit zijn zware crisis te trekken? 

Het antwoord kwam al snel: de New Deal. Roosevelt liet met gedetailleerde plannen voor een wederopbouw van de economie direct zien dat hij zijn ambt anders zou gaan invullen dan zijn voorgangers. “Hij maakte duidelijk dat hij geen administratief president wilde zijn, maar een politiek leider die ideeën in realiteit kon omzetten en noodzakelijkerwijs de macht van zijn ambt moest gebruiken. Big government, boven het dagelijkse, steriele gewoel. Sommigen noemden Roosevelt later de vader van het moderne presidentschap”, aldus Hubert van Rompuy in de onlangs verschenen biografie Franklin Delano Roosevelt; Grondlegger van een wereldmacht. 

Met zijn rigoureuze plannen liet Roosevelt blijken precies te weten hoe beroerd het land ervoor stond, maar toonde hij het volk ook direct aan dat er hoop op een betere toekomst was. De wijze waarop hij dit communiceerde, bewees eens te meer zijn leiderschap. Niet alleen stond hij dagelijks de pers te woord, ook maakte hij handig gebruik van het nieuwe medium de radio. In zijn wereldberoemd geworden fireside chats sprak hij zijn “geliefde vrienden” vaderlijk toe. Het gezaghebbende tijdschrift Time stelde onlangs in een artikel over de race om het presidentschap tussen McCain en Obama dat de meest succesvolle presidenten de gave hebben om warmte te bieden in de koudste momenten en “FDR verwarmde de kleumende natie met zijn praatjes bij de haard”. Hij deed dit zo overtuigend dat zijn toespraken beter beluisterd werden dan de meest populaire radioprogramma’s uit die tijd. Roosevelt was volgens biograaf Doris Kearns Goodwin in staat het volk deelnemer te maken van een gedeeld drama. “Mensen hadden het gevoel dat hij persoonlijk tot hen sprak en niet tegen miljoenen anderen.” 

Dat ook Barack Obama de kracht van Roosevelts fireside chats niet is ontgaan, bleek uit het feit dat hij FDR woord voor woord citeerde toen hij zijn visie gaf op de 700 miljard dollar die de regering Bush in het bedrijfsleven wilde pompen. “Let us unite in banishing fear … we cannot fail”, aldus Obama, die daarmee letterlijk citeerde uit het eerste praatje bij de haard van Roosevelt. 

INNERLIJK DIEPER 

Dat Roosevelt dit trouwens deed vanuit zijn rolstoel, was overigens lang niet iedereen bekend. In 1921 werd polio bij Roosevelt geconstateerd en raakte zijn onderlichaam verlamd. Een dramatische wending in het leven van de toen nog 39-jarige veelbelovende politicus. Maar ook een die hem vormde tot wie hij werd. “Hij kon met zijn benen niet meer bewegen, maar hij leerde evenwicht bewaren met zijn geest. Hij werd innerlijk dieper, zijn karakter werd meer gestaald”, aldus Van Rompuy.  

Want nu was FDR als jongere neef van de eerdere president Teddy Roosevelt weliswaar een zogenoemde rising star, hij had wel degelijk enkele karaktereigenschappen die zijn leiderschap behoorlijk in de weg hadden kunnen staan. Maar door zijn ziekte verloor hij zijn arrogantie en oppervlakkigheid. Wel bouwde hij – door het gevecht met zijn verlamming – een gezonde portie zelfvertrouwen op, hetgeen hij uitstraalde naar de Amerikaanse bevolking. Volgens Goodwin had hij de opmerkelijke capaciteit om zijn doorzettingskracht over te dragen op anderen en hun het geloof te geven dat wanneer zij hun krachten zouden bundelen, alles weer in orde zou komen. 

Toch was er meer nodig voor een economisch herstel dan een paar goed opbeurende speeches en een waslijst aan nieuwe wetten. Wat Roosevelt niet voor elkaar kreeg, lukte de Japanse admiraal Isoroku Yamamoto wel. Door de Japanse aanval op Pearl Harbor op 7 december 1941 kreeg Roosevelt de vrije hand om Japan en Duitsland de oorlog te verklaren. Iets dat hij eigenlijk al veel eerder had willen doen, maar waarin hij werd tegengehouden door de publieke opinie in Amerika, waarin het isolationisme verheven was tot een dogma. In 1940 had hij de moeders van zijn land nog beloofd dat hun zonen niet in een buitenlandse oorlog gestuurd zouden worden, maar nu Amerika zelf was aangevallen, kon hij niet anders. Met een geweldige opleving van de Amerikaanse economie als gevolg… 

Roosevelt gaf het bevel waanzinnig te investeren in het vervaardigen van nieuwe wapens, 300.000 vliegtuigen, 100.000 tanks en 87.000 oorlogsschepen. Mannen én vrouwen, blanken én zwarten sloegen de handen ineen in de opbouw van een reusachtige wapenindustrie. Aan banen was even geen gebrek. “De geweldige groei van de economie en aanverwante wetenschappen maakte van de Verenigde Staten de nieuwe wereldmacht. En het aandeel van de president daarin? Hij had de hele zaak gelanceerd, ter plekke de mensen geactiveerd en gemotiveerd, het wantrouwen van de industriebonzen weggewerkt en zich daarbij boven de gebruikelijke partijpolitiek gesteld”, aldus Van Rompuy.  

VERENIGDE NATIES 

Ondanks de productie van een groot wapenarsenaal was de strijd van de geallieerden tegen de agressoren geen gelopen race. Maar Roosevelt bleef naar zijn volk toe rust uitstralen. Goodwin: “Tot grote verwondering van zijn verzorgers was hij in staat tijd te nemen om te relaxen en zich ’s avonds op te laden voor de uitdagingen van de volgende dag. Elke avond hield hij een cocktailuurtje waarin regel was dat er niets gezegd mocht worden over politiek en de oorlog.” 

Praten over de oorlog deed Roosevelt vooral met zijn Britse collega en vriend Winston Churchill en zijn tijdelijke bondgenoot in de strijd tegen de nazi’s, de Rus Josef Stalin. Met officiële vergaderingen had FDR niet zoveel op. Liever besprak hij de te voeren strategieën in persoonlijke gesprekken, waarbij hij zijn charmes in de strijd wierp. Een methode waarmee hij waarschijnlijk meer wist te bereiken dan wanneer hij meer had plaatsgenomen aan de plechtige onderhandelingstafel. 

Roosevelt keek in zijn aanpak van de oorlog verder dan de situatie van dat moment. Om toekomstige oorlogen te voorkomen, geloofde hij heilig in het oprichten van een internationale instelling waarin landen gezamenlijk zouden optreden. Roosevelt droomde van wat later de Verenigde Naties zou worden. Van Rompuy: “De president die de buitenlandse politiek van de Verenigde Staten zowat op zijn eentje runde, broedde op het idee, schaafde eraan en liet het groeien. Hij wilde de oorlog, maar ook de vrede winnen. En hij wilde die vrede verzekeren.” Op 24 oktober 1945 werd het Handvest van de Verenigde Naties getekend. Het was een halfjaar na zijn dood. Maar de stem van Roosevelt was er nog duidelijk in hoorbaar. 

Eleanor, de weduwe van FDR, keek veelzeggend terug op het leven van haar man, die maar liefst vier termijnen zijn land als president diende. Gedurende het presidentschap van haar man had volgens haar een enorme transitie van energie plaatsgevonden tussen hem en zijn mensen. In de beginjaren was het land kwetsbaar en zwak, terwijl haar man vol energie zat, vitaal en productief was. Maar toen de president het volk kracht en vertrouwen gaf en de mensen sterker en sterker werden, werd hij zwakker en zwakker, totdat hij zo verzwakt was dat hij stierf. Het land dat hij achterliet was krachtiger, productiever en socialer dan ooit. 

Volgens Goodwin was dit misschien een ietwat romantische voorstelling van zaken, maar, zo schrijft hij, “het onthult wel het mysterie van Roosevelts leiderschap: zijn vermogen zijn morele autoriteit te gebruiken, het vertrouwen dat hij mensen kon geven, en zijn gave mensen kracht te geven en samen te laten werken voor een hogere zaak.”  

 

Voor dit artikel is o.a. gebruik gemaakt van Franklin Delano Roosevelt; Grondlegger van een wereldmacht van Hubert van Rompuy (uitgeverij Garant, ISBN 9789044122824).  

Lees hier ook In de Leer bij Martin Luther King jr.
Lees hier ook In de Leer bij Abraham Lincoln
Lees hier ook In de leer bij Desmond Tutu
Lees hier ook In de leer bij Abraham Lincoln
Lees hier ook In de leer bij Gandhi
Lees hier ook In de leer bij Moeder Teresa
Lees hier ook In de leer bij Pater Damiaan
Lees hier ook In de leer bij William Wilberforce
Lees hier ook In de leer bij Dietrich Bonhoeffer
Lees hier ook In de leer bij Billy Graham
Lees hier ook In de leer bij Bono