IN DE LEER BIJ ABRAHAM LINCOLN

06-11-2018

IN DE LEER BIJ ABRAHAM LINCOLN

Weinig leiderschapsboeken waarin hij niet als een groot voorbeeld wordt genoemd. Superlatieven zijn voor de 16e president van de Verenigde Staten niet aan te slepen. Daarom… In de leer bij Abraham Lincoln.

Martin Luther King jr. noemde hem in zijn beroemde ‘I have a dream’-toespraak bij het Lincoln Memorial in Washington DC een groot man. Abraham Lincoln was het namelijk die honderd jaar daarvoor de Proclamation of Emancipation tekende. Zijn handtekening betekende de officiële vrijheid van talloze slaven.

We zouden door deze historische gebeurtenis bijna vergeten, dat dezelfde Lincoln (1809 – 1865) zich dusdanig racistisch had uitgelaten, dat hij hiervoor vandaag de dag zou zijn aangeklaagd. “Ik ben geen en was nooit voorstander van sociale en politieke gelijkheid van de blanke en zwarte rassen. Ik ben geen en was nooit voorstander om van negers kiezers of juryleden te maken, noch om hun een ambt toe te bedelen, noch gemengde huwelijken toe te staan; ik zal aanvullend verklaren dat er een fysiek onderscheid bestaat tussen de blanke en zwarte rassen, hetgeen voor altijd zal verbieden dat de twee rassen zullen samenleven op gelijke voet. Er moet een verhouding blijven bestaan van superieur en inferieur; en ik ben net als iedereen een voorstander om de superieure positie toe te kennen aan het blanke ras.” En ook over Indianen liet hij zich denigrerend uit. Zij waren in zijn ogen een minderwaardig en onderontwikkeld ras.

En toch…. Toch was er voor journalist Noah Brooks genoeg reden hem kort voor zijn eerste ambtstermijn “de grootste mens sinds Sint-Paulus” te noemen. Een loftuiting waarin velen Brooks nog steeds volgen. Abraham Lincoln is volgens menige enquête de meest indrukwekkende leider uit de Amerikaanse geschiedenis.

Maar wat was het dan waardoor Lincoln een voorbeeld voor velen werd? Historici zijn het erover eens dat zonder de boomlange man (2.01 meter) de wereldgeschiedenis er totaal anders zou hebben uitgezien. Dankzij Lincoln werd het bestaan van de Verenigde Staten na een bloedige burgeroorlog tussen het Noorden en Zuiden gered en werd de slavernij in het Zuiden afgeschaft. Een prestatie die de president mogelijk maakte door zijn verantwoordelijkheid als leider bloedserieus te nemen. Vele van zijn beslissingen waren voor voor- en tegenstanders vaak onnavolgbaar, maar bleken achteraf schaakzetten van een grootmeester.

Eerlijkheid

Geboren leider of niet, leiderschap moet zich in de jaren ontwikkelen. Zo ook bij Abraham Lincoln. Al vroeg bewees hij over misschien wel de belangrijkste eigenschap voor effectief leiderschap te beschikken: eerlijkheid. Zo verdiende hij de eervolle bijnaam ‘Honest Abe’ door als winkelbediende kilometers achter een klant aan te gaan die was vergeten zijn wisselgeld mee te nemen.

Volgens Lincoln zelf was alles wat hij was en hoopte te zijn, te danken aan zijn “hemelse moeder”. Maar het was de familiebijbel van zijn latere stiefmoeder Sarah Bush die hem verder geestelijk vormde. Hoewel hij zelf nooit officieel lid werd van een kerkelijke gemeente, liet Lincoln zich in veel van zijn beslissingen leiden door Gods Woord. In de voor hem kenmerkende korte toespraken refereerde hij dan ook geregeld aan de Schriften.

Zijn afkeer van de slavernij was hier – in tegenstelling tot zijn racistische uitspraken – een duidelijk gevolg van. Net als zijn ouders, die lid waren van de Afgescheiden Baptistenkerk, was Lincoln van mening dat slavernij verwerpelijk was. “Het kan niet moreel juist zijn dat een man een slaaf maakt van een ander.” Door de slavernij werd “onze republikeinse toga bevuild en door het slijk getrokken”.

Toch duurde het lang voordat Lincoln als president openlijk stelde dat slavernij overal moest worden afgeschaft. Dit tot grote ergernis van de pure abolitionisten die per direct onderdrukking van hun medemens wilden verbieden. Lincoln had zijn eigen redenen voor zijn terughoudendheid, wat wel werd gezien als een laffe houding. Zijn hoogste doel was namelijk de eenheid van de Verenigde Staten te waarborgen. De burgeroorlog moest geen strijd worden om de afschaffing van de slavernij, maar om de redding van de Unie. Wanneer Lincoln was ingegaan op de eis van de abolitionisten, was de kans groot geweest dat ook enkele staten van de Unie waar slavernij nog was toegestaan zich bij de opstandige Confederatie (het Zuiden) hadden aangesloten. Zo zouden de gevolgen niet te overzien zijn geweest als bijvoorbeeld ook Maryland zich had afgescheiden. Washington DC zou dan namelijk tussen twee vijandige staten in gelegen hebben. Met mogelijk verschrikkelijke gevolgen van dien…

Beroemd geworden is de reactie die Lincoln gaf op de door krantenuitgever Horace Greenley ingezette aanval op het beleid van de president. “Mijn hoogste doel is de Unie te redden, en niet de slavernij te bewaren of te vernietigen. Als ik de Unie kon redden, zonder één slaaf te bevrijden, dan zou ik dat doen – en als ik het kon doen door sommigen te bevrijden en anderen niet, dan zou ik dat doen. Wat ik doe betreffende slavernij en het gekleurde ras, doe ik omdat ik geloof dat het helpt de Unie te redden, en wat ik nalaat, laat ik na, omdat ik niet geloof dat het zou helpen om de Unie te redden.”

Lincoln bewees hiermee een pragmaticus te zijn. Hoewel hij met zijn hart het liefst direct een eind aan de slavernij zou maken, ging hij tegen de uitdrukkelijke wens van zijn eigen mensen in om korte metten te maken met dit onrecht. Gevolg was dat hij er zowel bij voor- als tegenstanders van de slavernij niet populairder op werd. Voor de eerste groep was zijn beleid slappe hap, terwijl de zuiderlingen hem nog steeds als een groot gevaar bleven zien. Gelukkig deed Lincoln niet mee aan een populariteitscontest, maar bleef hij gaan voor zijn visie het land te redden.

Vergevingsgezind

Volgens Amerika-publicist Frans Verhagen bewees dit de genialiteit van Lincoln. “Lincoln was uitzonderlijk goed in de kunst van het politiek bedrijven en niet te beroerd om vernederingen te ondergaan, geduld te oefenen en stroop te smeren om gedaan te krijgen wat hij nodig vond. Dit was een man die sluw gebruik maakte van patronage, de Republikeinse Partij versterkte en zijn grootste tegenstanders binnen de partij in zijn kabinet haalde, waar hij ze kon controleren.”

Lincoln was niet alleen geniaal, maar had ook de beschikking over een gezonde dosis humor. Zo zei hij bijvoorbeeld tegen de doodstraf te zijn van gedeserteerde soldaten omdat “die arme jongens zich zouden doodschrikken als we hen gingen executeren…”

Biograaf Sam van Clemen komt woorden tekort om de grootsheid van Lincoln te beschrijven. “Lincoln had zich laten kennen als een krachtig, vastberaden leider. Aanvankelijk onzeker en worstelend met zijn taak als opperbevelhebber, was hij zijn taken en bevoegdheden steeds beter gaan gebruiken. Kwaliteiten als geduld, verdraagzaamheid en vergevingsgezindheid kwamen hem nu uitstekend van pas.”

Vooral wat dit laatste betreft bewees Lincoln een groot leider te zijn. Zo zijn de woorden aan het adres van zijn onderminister van oorlog niet alleen een les voor leidinggevenden: “Een mens heeft de tijd niet om de helft van zijn leven te besteden aan ruzies. Als iemand stopt mij aan te vallen, herinner ik me nooit het verleden tegen hem.”

En met deze woorden opende Lincoln de weg voor de zuiderlingen om de strijd op te geven zonder angst voor harde repercussies. Hij stelde hiervoor wel enkele eisen: einde van de vijandigheden, hereniging en emancipatie (van de slaven). En om dit laatste acceptabeler te maken voor de vele katoenhouders die voor de winst van hun bedrijven afhankelijk waren van slavenarbeid, bood hij een financiële compensatie aan.

IJzersterk was ook dat Lincoln de schuld van de burgeroorlog geen van beide partijen in de schoenen schoof. In zijn inaugurele rede voor zijn tweede ambtstermijn sprak Lincoln als leider van de twee nog lijnrecht tegenover elkaar staande partijen. “Geen van beide partijen verwachtte voor de oorlog dat zij groot zou zijn of lang zou duren als nu is gebeurd. Iedereen keek uit naar een gemakkelijke overwinning en een minder fundamenteel en verbazend resultaat. Beide lezen dezelfde Bijbel en bidden tot dezelfde God; en ieder roept Zijn hulp in tegen de ander.”

En dan de volgende opmerking: “Het mag vreemd lijken dat er mensen zijn die de hulp van een rechtvaardige God durven aanroepen, terwijl ze hun brood afpersen van de arbeid in het zweet van andere mensen; maar laat ons niet oordelen opdat wij niet geoordeeld worden.”

Toen de overwinning van de Unie niet lang meer op zich kon laten wachten, was Lincoln duidelijk over hoe hij wilde dat de zuiderlingen zouden worden behandeld. Tegen zijn generaal Weitzel zei hij dat wanneer Lincoln in zijn plaats had gestaan, hij hen mild zou behandelen. En Lincoln voegde de daad bij het woord. Toen hij op bezoek ging in een ziekenhuis met gewonde zuidelijke soldaten schudde hij hen hartelijk en vriendelijk de hand. “Zijn interesse voor hun welzijn was even eerlijk als dat tegenover zijn eigen soldaten”, aldus een ooggetuige van dit bijzondere tafereel.

Alsof Lincoln nog niet voldoende staaltjes van krachtig leiderschap had getoond, trakteerde hij iedereen op nog één laatste huzarenstuk. Op weg naar het hoofdkantoor van de inmiddels gevluchte Jefferson Davis (president van de Confederatie), bewees hij zijn macht. En wel door zijn hoed af te nemen en te buigen voor een neger. En dat in wat eens het centrum was van de macht dat een burgeroorlog was begonnen om het behoud van de slavernij.

Op 14 april 1865 bezocht Lincoln een theatervoorstelling. Eindelijk kon hij uitrusten van een moeizame en bloedige burgeroorlog en zich klaarstomen voor de wederopbouw van een gebroken natie. Voor wat betreft het laatste had hij een duidelijk signaal voor verzoening afgegeven. De kans meer te doen, kreeg hij niet. Acteur John Wilkes Booth schoot de president namelijk van dichtbij neer. Een dag later overleed de man die voor zowel zwart als blank een groot voorbeeld is gebleven.

Lees hier ook In de Leer bij Martin Luther King jr.
Lees hier ook In de leer bij Desmond Tutu
Lees hier ook In de leer bij Gandhi
Lees hier ook In de leer bij Moeder Teresa
Lees hier ook In de leer bij Pater Damiaan
Lees hier ook In de leer bij William Wilberforce
Lees hier ook In de leer bij Franklin Delano Roosevelt
Lees hier ook In de leer bij Dietrich Bonhoefer
Lees hier ook In de leer bij Billy Graham
Lees hier ook In de leer bij Bono