IN DE LEER BIJ… GANDHI

02-12-2018

IN DE LEER BIJ… GANDHI

Martin Luther King liet er geen misverstand over bestaan. Voor zijn geweldloos verzet had hij twee belangrijke inspirators: “Christus voorzag in de geest en de motivatie en Gandhi in de methode.” een Goed voorbeeld doet goed volgen. Daarom… In de leer bij Mohandas Karamchand Gandhi.

 

In zijn boek Jonge honden en oude rotten stelt Warren Bennis dat de meeste grote leiders hun positie hebben bereikt door hun persoonlijke vuurproef te doorstaan. Allen kwamen oog in oog te staan met “harde, gruwelijke uitdagingen”. De wijze waarop ze hiermee zijn omgegaan, maakte verschil voor de rest van hun leven. “Ze hebben hun rug gerecht, ze hebben zich aangepast en zijn er uiteindelijk aan de andere kant weer uitgekomen. (…) Ze laten zien dat wanneer iemand zo’n situatie niet alleen weet te overleven maar er een positieve betekenis uit weet te halen, hij of zij kan uitgroeien tot een succesvol leider voor de lange termijn.”

Gandhi is zo’n leider met zijn eigen vuurproef. In de filmklassieker over zijn leven (uit 1982) maken we in een van de eerste scènes kennis met de nog jonge Gandhi die tijdens een treinreis wordt gesommeerd zijn plaats in de eerste klasse te verlaten en een plekje te zoeken in de derde klasse. Niet dat hij geen geldig kaartje had, maar Gandhi was Indiër, en Indiërs waren nu eenmaal tweederangsburgers in Zuid-Afrika. Gandhi weigerde gehoor te geven aan het bevel en werd ten slotte uit de trein gegooid. Zijn vuurproef. De Gandhi die verdwaasd opkrabbelde was een andere dan die eerder die dag de trein was ingestapt. Regisseur Richard Attenborough laat ons getuige zijn van de geboorte van een groot leider.

Toen Gandhi op 30 januari 1948 in New Delhi werd doodgeschoten, bezat hij niets meer dan het hoogst noodzakelijke om te kunnen leven. Niemand die zich dit bij zijn geboorte op 2 oktober 1869 had kunnen voorstellen. Gandhi werd namelijk geboren in een welvarend gezin, van wie vader Karamchand Gandhi minister was in Porbandar, India. Mohandas kreeg zelfs de kans zijn studie te volgen in Engeland. Het land dat hij decennia later door geweldloos verzet op de knieën kreeg.

Er was dus weinig dat Gandhi in de weg stond een in materieel opzicht succesvol man te worden. Maar het liep allemaal anders. Door toedoen van Gandhi zelf. De vuurproef die hij doorstond, bepaalde namelijk zijn visie op het leven. Hij zou zijn bestaan niet wijden aan het dienen van zichzelf, maar van anderen. Gandhi zou zowel in Zuid-Afrika als later in India zich hard maken voor sociale gerechtigheid. Een strijd die hij geweldloos wilde aangaan. “Geweldloosheid is het eerste artikel van mijn geloof. Het is ook het laatste artikel van mijn levensmotto.” Of, zoals hij de legendarisch geworden woorden sprak: “Een oog voor een oog maakt de hele wereld blind.”

 

Devotie aan de waarheid

Gandhi begon zijn geweldloos verzet in Zuid-Afrika, waar hij twee decennia woonde. Hij nam een leidende positie in door heel duidelijk zijn visie met iedereen te delen. Zo introduceerde hij de term satyagraha, dat zoiets betekent als ‘devotie aan de waarheid’. De waarheid was volgens hem een teken van liefde. En devotie was een bewijs van kracht. Kenmerkend voor satyagraha is dat de waarheid niet met geweld wordt gebracht, maar door geweld te verdragen. En Gandhi was duidelijk: niemand die kan zeggen dat hij of zij zich hieraan niet zou kunnen houden. “Satyagraha is een kracht die zowel door het individu als door de gemeenschap kan worden gebruikt. Zij kan zowel op politieke als op huiselijke aangelegenheden worden toegepast. Deze universele toepasbaarheid is een bewijs van haar bestendigheid en onoverwinnelijkheid. Mannen, vrouwen en kinderen, allen kunnen haar even goed aanwenden.”

Ghandi’s woorden bleken geen loze kreet. Niet alleen hijzelf, maar ook duizenden anderen volgden ze op. In het verzet tegen de rassendiscriminatie in Zuid-Afrika vielen duizenden slachtoffers. Aan de kant van de Indiërs, die geweldloos bleven volharden in hun protesten. Menig auteur in de leiderschapsliteratuur mag van achter de computer Gandhi graag citeren met de woorden: “Wees de verandering die u in de wereld wilt zien.” Mannen, vrouwen en kinderen uit zijn tijd leefden er ook daadwerkelijk naar… En droegen de gevolgen.

 

Geweldloos verzet

In 1915 verhuisde Gandhi naar zijn vaderland. Niet om te rusten van een lange strijd voor gerechtigheid (die hij deels in de gevangenis doorbracht), maar om deze op te pakken op zijn geboortegrond. Zijn volk stond namelijk onder heerschappij van Engeland, dat de Indiërs schandalig behandelde. Onrechtvaardigheid die Gandhi niet kon aanzien. Het door hem geleide geweldloos verzet nam wereldwijd gewaardeerde vormen aan.

Het is overbodig te stellen dat Gandhi’s strijd tegen het Britse koloniale regime niet gemakkelijk verliep. Want nu mocht de Mahatma (grote ziel), zoals hij inmiddels werd genoemd, wel pacifisme prediken, de Engelse onderdrukkers deden dit zeer zeker niet. Zo werden bij wat een vreedzame betoging voor onafhankelijkheid had moeten zijn, honderden (zo niet duizend) ongewapende Indiërs genadeloos neergeschoten in wat inmiddels bekendstaat als de slachting van Amritsar.

Voor Gandhi was deze gruwelijke gebeurtenis geen reden alsnog de wapens te pakken. “Voor deze zaak ben ik bereid te sterven, maar voor geen enkele reden, mijn vriend, ben ik bereid te doden.” Wel raakte hij er stellig van overtuigd dat hij moest vechten voor de onafhankelijkheid van India. Een gevecht dat hij aanging door buitenlandse producten te boycotten. Zijn voorbeeld werd niet alleen toen door miljoenen mensen gevolgd, maar ook vandaag de dag zien wij dat velen zich door Gandhi’s methode laten inspireren door niet-duurzaam geproduceerde consumptiegoederen in de schappen te laten liggen.

Wereldgeschiedenis schreef Gandhi ook door het organiseren van de zogenoemde ‘zoutmars’. Misschien wel het meest letterlijke voorbeeld van hoe een leider zonder positionele macht massa’s mensen op de been kan krijgen. De kwestie was dat de Engelsen besloten belasting op zout te leggen. Gandhi was hierop tegen en riep het volk op voortaan voor zijn eigen zout te zorgen. Dit zouden zij doen met het zout van de oceaan. Dus besloot de volksheld tot een mars van 400 kilometer naar Dandi. Het werd een zegetocht die de kracht van zijn vreedzame protest bewees. Het eindresultaat was een pact waarin werd overeengekomen dat de Britten alle politieke gevangenen zouden vrijlaten in ruil voor de opschorting van de burgerlijke-ongehoorzaamheidsbeweging.

Toch pakte Gandhi zijn belangrijkste wapen in 1932 weer op. Dit keer besloot hij te vasten om een ander sociaal onrecht aan te pakken: hij wilde de status van de zogenoemde onaanraakbare hindoes verbeteren. In andere woorden: Gandhi was bereid zichzelf dood te hongeren om anderen een beter leven te geven. Ook nu had Gandhi’s verzet succes. De regering wilde de dood van Gandhi niet op haar geweten hebben.

 

Zelfbeheersing

Ook tijdens de Tweede Wereldoorlog bewees Gandhi zijn leiderschap door een opvallend standpunt in te nemen wat betreft de strijd tegen de nazi’s. Hoe verschrikkelijk hij het naziregime ook vond, Gandhi wilde de Britten alleen steunen als zij de Indiërs vrijheid gaven. Gandhi eiste volledige onafhankelijkheid. Duizenden doden en tienduizenden gevangenen, onder wie Gandhi zelf, waren het gevolg van de brute reactie van de Engelsen. Pas op het moment dat de gezondheid van de verzetsheld ernstig gevaar liep, werd hij vrijgelaten. Gandhi pakte zijn verzet op. Kort voor het eind van WO II besloot Engeland de Indiërs hun vrijheid te geven. Maar de leiderschapsrol van Gandhi was nog niet uitgespeeld. De onafhankelijkheid moest in goede banen worden geleid.

Het ideaal van Gandhi was een staat te stichten waarin zowel moslims als hindoes tot hun recht kwamen. Maar de eerste groep, vertegenwoordigd door de Moslimliga, wilde hier niets van weten. India werd verdeeld in wat wij nu kennen als India, Pakistan en Bangladesh. Een scheuring die – om het zacht uit te drukken – niet zonder slag of stoot gepaard ging. Het geweld tussen moslims laaide dusdanig op dat Gandhi weer besloot in hongerstaking te gaan, totdat het geweld zou ophouden. Weer bleek de rol van de totaal verzwakte leider onmisbaar.

 

Gandhi’s strijd tegen onrechtvaardigheid beperkte zich niet alleen tot zijn eigen volk. Zo stond hij erop dat India een openstaande schuld aan Pakistan zou terugbetalen. De Indiërs weigerden dit echter. En weer besloot Gandhi niet langer te eten voordat de schuld was vereffend. De regering ging na enkele dagen akkoord. Maar dit keer ging het ten koste van de populariteit van de ongekroonde leider. Door veel hindoes werd hij als verrader gezien die opkwam voor het recht van de moslims. Op 30 januari 1948 moest Gandhi dit betalen met zijn leven. Een extremistische hindoe schoot hem neer. Aan hem waren de woorden van Gandhi niet besteed: “De mens is pas mens als hij tot zelfbeheersing in staat is en eigenlijk dan pas wanneer hij haar in de praktijk brengt.”

 

Enkele leiderschapslessen van Gandhi:

 

• De waarheid schaadt nooit een zaak die rechtvaardig is.
• De roem ligt in het pogen zijn doel te bereiken, niet in het bereiken ervan.
• De wereld biedt genoeg voor ieders behoefte maar niet voor ieders begeerte.
• Ik geloof dat ik, waar enkel de keuze zou worden gelaten tussen lafheid en geweld, geweld zou aanraden.
• Wees de verandering die je in de wereld wilt zien.
• Dwang kan alleen eindigen in chaos.
• Geluk hangt af van wat men kan geven, niet van wat men kan krijgen.
• Een rechtvaardig man is rechtvaardig, zelfs in de politiek.
• Er zijn mensen in de wereld die zo arm zijn dat God hun niet kan verschijnen tenzij in de vorm van een brood.
• De grootste vervuiler op de wereld is de armoede.
• Een oog voor een oog maakt de hele wereld blind.

Lees hier ook In de Leer bij Martin Luther King jr.
Lees hier ook In de Leer bij Abraham Lincoln
Lees hier ook In de leer bij Desmond Tutu
Lees hier ook In de leer bij Moeder Teresa
Lees hier ook In de leer bij Pater Damiaan
Lees hier ook In de leer bij William Wilberforce
Lees hier ook In de leer bij Franklin Delano Roosevelt
Lees hier ook In de leer bij Dietrich Bonhoefer
Lees hier ook In de leer bij Billy Graham
Lees hier ook In de leer bij Bono