IN DE LEER BIJ… MARTIN LUTHER KING JR.

15-08-2017

IN DE LEER BIJ… MARTIN LUTHER KING JR.

Hij wordt vaak in één adem genoemd met Gandhi, moeder Teresa en Mandela. Zijn strijd tegen onrecht is voor velen een belangrijke inspiratiebron. Daarom: in de leer bij Martin Luther King jr.

Velen zien hem als een leider die zijn weerga niet kent. De wijze waarop King zijn droom najoeg, biedt genoeg leerzame stof om enkele dikke leiderschapsboeken mee te vullen. De vraag is wel wat we met de lessen van de vermoorde burgerrechtenactivist doen. Want de boodschap van King was niet alleen in zijn tijd relevant. Ook vandaag galmen zijn woorden en daden na, helaas soms als die van een roepende in de woestijn.

Neem bijvoorbeeld zijn oproep aan zijn blanke predikantscollega’s over hun passieve houding inzake sociale onrechtvaardigheid. Wanneer we de woorden van King plaatsen in de huidige context van de armoede en aidsproblematiek in Afrika, komen ze in één keer een stuk dichterbij.

Zo schreef de veertienjarige scholier Martin in een werkstuk dat “we geen echte christenen zijn zolang we de belangrijkste les van Jezus in de wind slaan: heb uw naaste lief”. Later stelt hij nooit te hebben kunnen wennen aan aparte wachtkamers, restaurants en toiletten voor blanken en zwarten. Een les op zich. Want zijn we immers niet allang gewend aan al de ellende die dagelijks via televisie, krant en internet onze huiskamers bereikt? Of kennen wij net als King “de innerlijke drang om me in dienst te stellen van de menselijkheid”?

In zijn autobiografie (onder redactie van Clayborne Carson) lezen we dat King een verantwoordelijkheid voelde waaraan hij gewoonweg niet kon ontsnappen. En daarom ging hij op een intellectuele speurtocht naar een manier om het sociale kwaad te bestrijden. Hij kwam al snel tot de conclusie dat “elke religie die de bekommernis van de ziel van de mens uitdraagt maar die zich niet net zo druk maakt om de krottenwijken waarin mensen wegkwijnen, om de economische omstandigheden die hen wurgen en de sociale omstandigheden die hen kreupel maken, een geestelijk ten dode opgeschreven religie is”.

“Een religie die eindigt met het individu, eindigt”, citeerde King iemand. Om vervolgens te concluderen dat “het Koninkrijk Gods niet de these is van het individuele handelen, noch de antithese van het collectief handelen, maar een synthese die de waarheden van beide in zich verenigt”. Het slechtste dat wij als individu of als Kerk het christendom kunnen aandoen, was volgens King dan ook sponsor en supporter te worden van de status quo.

“Onmenselijkheid uit zich niet alleen in de infame daden van slechte mensen. Ze uit zich evenzeer in de infame dadenloosheid van goede mensen”, aldus King. Niet verwonderlijk was daarom de indrukwekkende brief die hij in 1963 vanuit de gevangenis schreef aan acht geestelijken die hem in een open brief bekritiseerden om zijn demonstraties. Wat nu wanneer de volgende woorden van King – aangepast aan onze situatie – aan ons waren gericht:

”Ik ben tot mijn grote spijt bijna tot de conclusie gekomen dat het grootste struikelblok van de zwarte mensen in de strijd voor de vrijheid niet de leden van de White Citizens Counsils of die van de Ku Klux Klan zijn, maar juist de gematigde middenklasse. Die is meer gehecht aan ’orde’ dan aan gerechtigheid. Die heeft liever een negatieve vrede, hetgeen neerkomt op de afwezigheid van spanningen, dan een positieve vrede, wat de aanwezigheid van gerechtigheid betekent. Een blanke middenklasse die tegen ons blijft zeggen: ’Ik ben het eens met je doelen die jullie proberen te bereiken, maar ik kan niet toestemmen in jullie methode van directe actie’; die op een paternalistische manier denkt dat zij het tijdsschema mag bepalen van de vrijheid van haar medemens; die gelooft in een mythisch concept van tijd en die de zwarte man adviseert om te wachten op een ’seizoen waarin het beter uitkomt’ . Oppervlakkig begrip van mensen die op zich van goede wil zijn, is frustrerender dan absoluut onbegrip van mensen die van kwade wil zijn. Een lauwe acceptatie is veel verwarrender dan een regelrechte afwijzing.”

”We zullen ons in deze generatie niet alleen moeten verantwoorden voor de woorden en daden van haat van de slechte mensen, maar ook voor de angstwekkende stilte van de goede mensen… Laat ik het hebben over mijn grote teleurstelling. Want ik ben zeer teleurgesteld in de blanke Kerk en haar leiders… Diep teleurgesteld heb ik gehuild om de laksheid van de Kerk. Maar wees ervan verzekerd dat mijn tranen van de liefde waren. Er kan geen diepe teleurstelling zijn waar geen diepe liefde is… Ik hoop dat de Kerk als geheel de uitdaging van het uur van de waarheid aankan.”

King stak zijn teleurstelling dus niet onder stoelen of banken. Maar terwijl vele anderen in blinde woede zouden ontsteken, bleef hij rustig. En juist deze eigenschap wordt nu – decennia later – nog in hem geprezen.

Naast veel tegenstand kende King ook vele trouwe volgelingen. Hij was hun hoop en toeverlaat in donkere tijden. Om te voorkomen in een vorm van hovaardij terecht te komen, bleef King zichzelf kritisch een spiegel voorhouden. “Als je je ervan bewust bent dat je een symbool bent, leidt dat tot een constant onderzoek van je eigen ziel – bij deze zelfanalyse vraag je je steeds af of je de hoge en nobele eigenschappen die mensen aan je toeschrijven eigenlijk wel kunt waarmaken. Je probeert voortdurend de kloof tussen je openbare ik en je persoonlijke ik zo klein mogelijk te houden.” Het gebed dat King daarom veel bad, luidde dan ook: “O God, help mij om mezelf in het juiste perspectief te zien.”

Lovenswaardig is in dit verband dan ook de wijze waarop King de successen van de protestmarsen vooral dankte aan de duizenden mensen die zich achter hem schaarden. Tijdens een bestuursvergadering van de Montgomery Improvement Association (MIA) zei hij zijn bestuursleden dat ook als M.L. King nooit was geboren, deze beweging toch had bestaan. “Het is gewoon toeval dat ik hier ben.”

Macht noodzakelijk

Toch is King zich wel altijd bewust geweest van de macht die hij had. Macht was voor hem geen vies woord, mits natuurlijk goed gebruikt. Macht was volgens hem de kracht die nodig is om sociale, politieke en economische veranderingen te realiseren. “In deze zin is macht niet alleen wenselijk, maar ook noodzakelijk om de eis van liefde en rechtvaardigheid in ons systeem te integreren.”

Leerzaam is vervolgens Kings uiteenzetting over de combinatie van liefde en macht. “Een van de grootste problemen van de geschiedenis is dat de concepten van liefde en macht gewoonlijk worden gezien als tegengestelde polen. Liefde wordt vereenzelvigd met het afzien van macht, en macht met een ontkenning van liefde. We moeten ons gaan realiseren dat macht zonder liefde leidt tot verstarring en misbruik, en dat liefde zonder macht sentimenteel en bloedeloos is. Macht op zijn best is liefde die de rechtvaardigheid nastreeft. Rechtvaardigheid op zijn best is liefde die alles corrigeert wat zich niet met liefde verdraagt.”

In deze overtuiging zocht King contact met de diverse presidenten die tijdens zijn strijd tegen het onrecht aan de macht waren. Eisenhower, Kennedy en Johnson hoorden King aan, zegden hem enige steun toe, maar stelden hem eigenlijk allemaal teleur. Geen van de drie presidenten gebruikte zijn positie namelijk om kordaat op te treden tegen dit grote onrecht in de Amerikaanse samenleving. . King: “Geen enkele president heeft echt veel gedaan voor de Amerikaanse zwarten, ook al hebben de laatste twee presidenten onverdiend veel krediet gekregen voor hulp die ze niet gaven. Dat krediet viel Lyndon Johnson en John Kennedy alleen maar ten deel omdat het tijdens hun regeerperioden was dat de zwarten meer voor zichzelf begonnen te doen. Kennedy diende de Wet op de Burgerrechten niet uit eigen beweging in, en Lyndon Johnson ook niet. Ze vertelden ons allebei dat de tijd niet rijp was voor een dergelijke wetgeving.”

En misschien wel juist om deze slappe houding van de presidenten, keerde King zich publiekelijk tegen de oorlog in Vietnam. Een natie die geen moreel leiderschap op het gebied van gerechtigheid, gelijkheid en democratie kon uitoefenen, kon volgens hem ook geen politieman van de wereld spelen.

Ook in de stellingname wat betreft de oorlog liet King waar leiderschap zien. Want door zijn kritiek werd hij nu niet alleen door blanken, maar ook door zwarten bekritiseerd. Maar King weigerde om door een opiniepeiling naar de laatste trends te bepalen wat juist of onjuist was. “Een echte leider zoekt niet naar consensus, hij bouwt consensus.”

Leven van betrokkenheid

In zijn leiderschapsstijl liet King zich met name beïnvloeden door Jezus en Gandhi. “Christus voorzag in de geest en de motivatie en Gandhi in de methode.” Logisch gevolg was daarom dat King herinnerd wilde worden als iemand die zijn leven in dienst stelde van anderen. “Ja, als je zou willen zeggen dat ik een tamboer-majoor was, zeg dan dat ik dat ben geweest voor de gerechtigheid, dat ik dat ben geweest voor de vrede, dat ik een tamboer-majoor ben geweest voor de rechtvaardigheid. En al die andere dingen doen er niet toe. Ik zal geen geld nalaten. Ik wil slechts een leven van betrokkenheid nalaten.”

King is zich er altijd bewust van geweest dat hij misschien niet eens zelf zijn grote droom zou zien uitkomen. Dit heeft hem er nooit van weerhouden er toch met hart en ziel voor te gaan. King volgde daarin zoals hij zelf zei enkele andere grote leiders uit het verleden. King, die wel de moderne Mozes werd genoemd, wees zelf naar Paulus, die de droom had naar Spanje te gaan, maar in een cel in Rome zijn laatste adem uitblies. “Wat mij gelukkig maakt, is de stem die ik kan horen, die dwars door de tijd tot mij spreekt. En die zegt: ‘Het zal misschien niet vandaag gebeuren, en het zal misschien niet morgen gebeuren, maar het is goed dat het in je hart is. Het is goed dat je het probeert.’ Misschien zul je het niet aanschouwen. De droom komt misschien niet uit, maar het is goed dat je de wens hebt om die droom uit te laten komen. Het is goed dat het in je hart is. Het is goed dat we het hart hebben om betekenis te geven aan ons leven. Het leven is een voortgaand verhaal van gebroken dromen.”

Lees hier ook In de Leer bij Martin Luther King jr.
Lees hier ook In de Leer bij Abraham Lincoln
Lees hier ook In de leer bij Desmond Tutu
Lees hier ook In de leer bij Abraham Lincoln
Lees hier ook In de leer bij Gandhi
Lees hier ook In de leer bij Moeder Teresa
Lees hier ook In de leer bij Pater Damiaan
Lees hier ook In de leer bij William Wilberforce
Lees hier ook In de leer bij Franklin Delano Roosevelt
Lees hier ook In de leer bij Dietrich Bonhoefer
Lees hier ook In de leer bij Billy Graham
Lees hier ook In de leer bij Bono