BESPIEGELINGEN VAN EEN ENTREPENEUR

23-03-2023

BESPIEGELINGEN VAN EEN ENTREPENEUR

Tijdens trainingen of na afloop van lezingen over dienend leiderschap vragen deelnemers vaak aan mij of ik ook een Nederlands voorbeeld kan noemen van een bedrijf dat succesvol blijkt door deze manier van leiderschap. Ik noem steevast AFAS Software, het IT-bedrijf uit Leusden.

Ik zal mijn eerste ontmoeting met mede-oprichter Piet Mars nooit vergeten. We spraken elkaar voor een artikel voor een leiderschapsmagazine. Het was 2008. De wereldwijde economie trilde niet eens meer op haar grondvesten, maar was ingestort. “Wij hebben nergens last van,” vertelde Mars. “We kennen de crisis alleen uit de kranten.” Na een tijdje doorpraten, bleek waardoor dit kwam: Mars – en daarmee zijn bedrijf – ademende dienend leiderschap in alles uit. En, zoals zo vaak blijkt, dit betaalt zich dubbel en dwars uit. Ook – of juist – in tijden van crisis.

Piet en ik bleven contact houden. Ook toen ik naast mijn eigen werkzaamheden als auteur en spreker begon als storyteller bij International Justice Mission (IJM). Ook met Stichting Pharus, de stichting van de familie Mars, laat Piet zien dienend leiderschap bloedserieus te nemen. Stichting Pharus doneerde tonnen om eerst IJM te helpen in Zuid-Azië de strijd tegen moderne slavernij uit te breiden en nu om mijn collega’s in Oeganda het mogelijk te maken grof seksueel geweld tegen vrouwen en kinderen aan te pakken.

Piet schreef onlangs een boek: ‘Bespiegelingen van een entrepeneur’. Wat zou ik alle deelnemers van mijn trainingen dit boek graag aanbevelen, ware het niet dat Piet het boek niet officieel heeft uitgegeven. Dus krijgt slechts een selecte groep zijn verhaal te lezen. Ik was een van de gelukkige. Daarom nu een greep uit de lessen die Piet deelt – en een langer blog dan je wellicht van mij gewend bent.

De droom
Ondernemerschap begint volgens Mars met het hebben van een droom. ‘Het is de drijfveer voor alles wat je doet.’ Voor Mars betekende dit dat hij een goede baan bij marktgroothandel Schuitema opzegde en voor zichzelf begon. ‘Ik wilde m’n vleugels uitslaan om de wereld in te gaan – vrij.’ Mars had de droom om te bouwen aan het kantoor van de toekomst. ‘Als je werkelijk bezig bent het verwezenlijken van een droom, slaat dat vuur vanzelf over naar de medewerkers.’ Een aantal medewerkers van AFAS die ik de afgelopen jaren coachte in leiderschap, bevestigden dit. Zij spraken over AFAS als over hun eigen familie. Met Mars als een van de – misschien wat eigenzinnige – vaders.

Eenvoud
Praat een uur met Mars en hij zal onomwonden laten blijken wars te zijn van dikdoenerij en moeilijk gedoe. Niet verrassend is daarom dat hij een hoofdstuk wijdt aan het thema ‘Eenvoud’. ‘We hebben alles zo verrekte ingewikkeld gemaakt,’ begint hij. ‘Organisaties zijn helemaal overwoekerd geraakt met regeltjes, procedures en voorschriften. […] Verminder controles, geef ruimte, wees open en transparant. Zet mensen in hun kracht.’

Mars legt zijn visie naast de bekende ‘golden circle’ van Simon Sinek, waarbij het why, de droom is die uit het hart komt, het how de visie is die meer in het hoofd zit en het what noemt Mars de grindbak. Dit is de praktische uitvoering. ‘Heel veel leiders en managers willen het resultaat managen en proberen problemen op te lossen in die buitenste cirkel. Ze verliezen algauw de grip en zitten dan maar in de grindbak te kloten. Een leidinggevende moet eigenlijk niet in de executie zitten, hij moet de visionair zijn!’ Om hier later aan toe te voegen: ‘Een goed, helder idee past op een A4’tje. Liefst nog met een groot lettertype.’

Creativiteit
‘Zonder onderscheidend vermogen ben je vervangbaar, en als je vervangbaar bent, is de waarde van je bedrijf weg.’ Bam, die staat. En ook nu moet de leidinggevende hierin het voortouw nemen, aldus Mars. ‘Vis begint te rotten aan de kop. Als bij de CEO of de Raad van Bestuur de creativiteit wegzakt, de wil om het anders te doen, de wil om onderscheidend te zijn en te blijven… Dan zakt het hele bedrijf weg.’ En dus moeten leidinggevenden altijd lef blijven tonen en nieuwe paden durven blijven ontdekken.

Delen
Als er één hoofdstuk is dat ik liefst in zijn geheel in dit blog zou overnemen, is dit het deel over ‘delen’. Omdat hier Mars’ liefde voor zijn medewerkers en de samenleving ervan afspat. ‘Voor mij staat de medewerker op één, nog vóór de klant, al is het verschil miniem.’

Voorbeelden te over waaruit dit blijkt. Zo ervoer ik zelf tijdens een uitgebreide rondleiding die Piet mij door het nieuwe AFAS-kantoor gaf, hoeveel aandacht hij aan de medewerkers in de wandelgangen gaf. Zijn vrouw Geertje helpt de medewerkers van de algemene dienst nog elke vrijdagochtend met het smeren van broodjes en andere taken. Mars: ‘Dienen. Leiderschap is: dienen.’

Soft? Kul. Dienend leiderschap is allesbehalve soft. Mars: ‘Vrijblijvendheid leidt tot luiheid. Het verpest je cultuur. […] Ambitie is nodig, je moet wel zorgen dat je met elkaar presteert. Daar hoort een uiterste consequentie bij: dat je kan worden ontslagen.’ Ik hoor het mijn leiderschapsgoeroe Ken Blanchard nog zeggen: ‘Je hebt dienend leiderschap pas begrepen als je kunt zeggen: “Ik houd van je, maar je bent wel ontslagen…”’

Delen zou volgens Mars verder moeten gaan dan het delen met medewerkers alleen. ‘Als het goed met je gaat, moeten we het succes delen met de samenleving’. En ook: ‘Geven is leuk, delen is leuk.’ Zo beschrijft Mars hoe AFAS en Stichting Pharus geven aan mooie doelen elders op de wereld. ‘Het raakt mij ook persoonlijk. Het gaat om liefde, maar het begint met emotie. Emotie delen. Kwetsbaar durven zijn – als leidinggevende. Het gaat om het delen van wat ons werkelijk raakt. Wat ons mens maakt.’ Mars vraagt zich zelfs af welk bestaansrecht je hebt als je niet wilt delen, als je geen maatschappelijke meerwaarde hebt… De tot slaaf gemaakten in Zuid-Azië die door het delen van Stichting Pharus door IJM bevrijd zijn en nu een nieuw leven opbouwen, zullen dit beamen.  

Plezier
Terwijl menig werknemer zich dagelijks naar het werk sleept en reikhalzend uitkijkt naar het weekend, doet AFAS er alles aan te zorgen dat medewerkers plezier hebben in hun dagelijkse werk. Doel is volgens Mars na een dag hard werken (en dus nee, er wordt niet alleen gebiljart en gesport in het AFAS-gebouw) blij en geïnspireerd naar huis te gaan. AFAS werd niet voor niets uitgeroepen tot beste werkplek van West-Europa. Mars: ‘Wat AFAS groot, succesvol en renderend maakt? De cultuur. Klanten die gezien worden. Medewerkers die zich gewaardeerd en geliefd voelen en daarom drie stappen harder lopen dan collega’s van de concurrent. […] Plezier schrijven wij met hoofdletters. We zeggen vaak: bij AFAS lopen 650 blije eikels.’

Yes you can
De rol van leidinggevende is altijd perspectief te geven, positief te blijven en vooruit te kijken. Mars: ‘Sommige mensen zien optimisme als een karaktereigenschap. Ik zie het vooral als een wilsbesluit.’ Dit wil overigens niet zeggen dat Mars niet kritisch kan zijn. ‘Ik ga niet de kool en de geit sparen omdat je zogenaamd positief moet zijn, want dan benoem je de problemen niet meer. Zo kom je steeds dieper in de stront terecht.’

Strijd
Cruciaal voor elk bedrijf is volgens Mars het creëren van een winnaarsmentaliteit. ‘Harde keuzes mag je als ondernemer nooit uit de weg gaan.’ Bij AFAS is er dan ook geen plaats voor iemand die niet binnen het bedrijf past ‘en een bedreiging vormt voor onze cultuur het werkgeluk van onze mensen. Klaar.’

Passie
Wat is een leidinggevende en een bedrijf zonder passie? Voor je medewerkers, je klanten, je droom! Mars raadt leidinggevenden aan regelmatig door het kantoor te wandelen en aandacht aan je mensen te geven. ‘Toon oprechte interesse in je medewerkers. Je moet er niet zijn, je moet er wezen.’ En Mars gaat verder: ‘Als leider moet je geliefd zijn. Niet omdat je aldoor complimentjes uitdeelt, maar omdat mensen vertrouwen in je hebben. […] Passie moet je uitstralen. Je hebt gelóóf in het gebeuren. Dan staan jouw mensen ook in vuur en vlam!’

Durf
Durf noemt Mars een ‘wezenskenmerk’ van een ondernemer. ‘Durf om tegen het normale in te gaan. Omdat je wilt dat de dag van morgen anders is dan de dag van vandaag.’ Dit betekent ook dat je als leidinggevende én als medewerker altijd je mening moet durven geven. Of, zoals een andere ondernemer het eens zei: ‘Je hebt het recht niet je mening niet te geven.’ Mars erkent dat dit soms knap lastig kan zijn: ‘Zelf ben ik nog vrijwel nooit een adviseur tegengekomen die de ballen had om tegen mij in te gaan. Ligt ook aan mij. Ik ben vrij stevig in mijn opvattingen. Maar toch.’

Ethiek
Ook dit laatste hoofdstuk beschrijft wat mij betreft weer geweldig waar het in dienend leiderschap om gaat. Mars, een gelovig man, sluit zijn boek af met te delen dat hij gelooft dat God hem vraagt zijn talenten niet in te zetten ter meerdere eer en glorie van Mars zelf, maar tot meerdere eer en glorie van Gods Koninkrijk. ‘En ja, natuurlijk mag ik goed leven. Daar gaat het niet om. Maar als ik zaken doe zonder de ethische norm na te leven, val ik diep.’ Daarom wil Mars – met vallen opstaan – proberen betrouwbaar te zijn, mensen recht te doen en wanneer het moet zich kwetsbaar op te stellen.

En dit laatste doet hij. Ook in zijn boek ‘Bespiegelingen van een entrepeneur’. Nu nog hopen dat Mars – en ik durf het bijna niet te vragen – nog één keer wil overwegen nog meer te delen dan dat hij al doet. En wel dit bijzondere boek! Zijn verhaal verdient een uitgever. Deelnemers van mijn trainingen zullen er in ieder geval hun winst mee kunnen doen. En met hen velen anderen!