RECENSIE: DE SERIEPESTER ONTMASKERD

02-01-2022

RECENSIE: DE SERIEPESTER ONTMASKERD

Weinig zo schadelijk voor een opgroeiend kind als het slachtoffer te zijn van voortdurende pesterijen. Klasgenootjes kunnen door hun aanhoudende pesten van emotioneel gezonde kinderen, mentale wrakken maken. Geestelijke pijn die – wanneer niet professioneel aangepakt – levenslange gevolgen kan hebben.

Maar niet alleen in de kinder- en jeugdjaren kunnen we het slachtoffer worden van notoire pesters. Ook op de werkvloer verslaan zogenoemde seriepesters hun duizenden. Yolanda de Greeuw en Niek Vink schreven er een boek over: ‘De seriepester ontmastkerd’, met de veelzeggende ondertitel ‘Loskomen uit de greep van narcistisch misbruik thuis en op het werk’. Hun missie: “Pesten als geestelijk misbruik betekenis te geven.”

Maar waar hebben we het over wanneer we spreken van pesten? De auteurs definiëren het als “het gedrag van iemand die een ander herhaaldelijk en gedurende langere tijd bejegent op manieren die leiden tot fysieke verwonding en/of psychisch lijden, en vaak (onwetende) anderen direct of indirect bij het belagen betrekt.”

De auteurs halen de Brit Tim Field aan, die de term ‘seriepester’ bedacht. Volgens Field, die duizenden persoonlijke verhalen aanhoorde van slachtoffers van pesten, stelt dat seriepesters planmatig en strategisch te werk gaan en manipulatie en misleiding gebruiken om hun doel te bereiken. “Ze hebben een enorme drang anderen te ondermijnen en laten daarin opvallende genadeloosheid en vasthoudendheid zien. […] De wetenschap dat hun slachtoffers lijden, is voor hen een succeservaring en een prikkel om door te gaan of op te schalen.”

Nu denk ik van dichtbij te maken hebben gehad met narcistisch leiderschap, maar ik kan mij geen oud-collega’s voor de geest halen die ik zou beschrijven als seriepester. Toch denkt Field dat ongeveer 1 op de 30 mensen in de werkende organisatie seriepester is. Dat ik ze wellicht niet als zodanig heb herkend, komt volgens De Greeuw en Vink omdat seriepesters moeilijk te herkennen zijn. “Waar seriepesters actief zijn, is er veel niet wat het lijkt te zijn. Dat heeft te maken met bedriegelijkheid. Wat seriepesters speciaal gevaarlijk maakt, is dat zij hun doelwitten in de waan laten dat zij hun gunstig gezind zijn, terwijl zij al begonnen zijn met ondermijnen.”

Een belangrijk element in de persoonlijkheid van de seriepester is narcisme, of ook wel valse zelfliefde en een bescherming tegen de pijn van afwijzing. “Om de pijn dat het ware zelf bij zich draagt niet te hoeven ervaren, heeft de complete narcist dat ware zelf afgeschreven en er iets anders voor in de plaats gecreëerd een volledig ideaalbeeld. […] Macht over anderen is nodig om het opgeblazen zelfbeeld het imago, in stand te houden.” Nu is het gevaarlijk, om als amateurs op de stoel van psychologen te gaan zitten en aan de hand van bovenstaande anderen als pervers narcist af te schrijven. De auteurs waarschuwen dan ook terecht dat zij niemand willen aanmoedigen om anderen te diagnosticeren.

Maar hoe uit zich het gedrag van de seriepester dan in de dagelijkse praktijk? Kortgezegd komt het er vaak op neer dat zij door psychologische spelletjes macht uitoefenen en controle houden op hun doelwitten en hen zo uit hun evenwicht brengen. De Greeuw en Vink: “Hij of zij geeft de het doelwit opzettelijk onjuiste en verwarrende terugkoppeling. Dingen die zijn gebeurd of gezegd, worden, soms vlak erna, zonder blikken of blozen ontkend. Het doelwit ‘zag iets verkeerd’, ‘herinnert zich iets niet goed’, verbeeldt zich weer zaken’ of ‘deed of zei het’ ‘juist zelf’.” En wanneer hun gedrag negatief begint op te vallen, “verzinnen ze een zielig verhaal waarin zij slachtoffer van iets zijn.” En dit vaak met effect. Want mensen vinden het volgens de auteurs vaak moeilijk om voor iemand die het zwaar heeft streng te zijn.

Maar hoe nu te handelen, wanneer je zelf slachtoffer van een seriepester? Volgens onderzoek blijkt ‘niets doen’ de beste reactie. “Veel doelwitten geven aan dat klagen over de belaging bij derden een averechts effect heeft.” Maar ook ontslag nemen en weggaan worden in onderzoeken het meest genoemd als enige of beste manier om uit de benarde situatie te ontsnappen.

Erg hoopgevend is dit niet. Is er dan helemaal niet tegen seriepesters te doen? In het hoofdstuk ‘Strategische antwoorden op intentioneel pesten’ doen de auteurs nog wel een poging. Eerste dat moet gebeuren, is de regie terug te pakken. Dit kan onder andere door individuen, die door de seriepester in een isolement zijn gebracht, weer bij elkaar te brengen. Het is zaak gezamenlijk licht te werpen op wat zich heeft afgespeeld. “Leugens en beïnvloeding kunnen worden ontzenuwd en de belager ontmaskerd.”

Verder zouden binnen organisaties vertrouwenspersonen kunnen optrekken met compliance officers (“Iemand die intentioneel pest, pleegt feitelijk ook fraude. Geestelijke fraude. Er wordt menselijk kapitaal vernietigd.”). Samen kunnen zij hun krachten en expertises bundelen. 

Daarnaast is leiderschap ook nu weer cruciaal. Leidinggevenden moeten ondubbelzinnig stelling nemen tegen pesten en hier concreet werk van maken. “Respect en waardigheid zijn de grootste bedreiging voor pesten, wordt wel gesteld. Waar deze principes heersen, kan pesten niet overheersen.”

De seriepester ontmaskerd
Yolanda de Greeuw en Niek Vink

Koop het boek hier

 

Ontvang een gratis e-book over Dienend Leiderschap, krijg de laatste blogs over leiderschap en storytelling in je inbox en mis niets! Meld je hier aan… >>