Het is alweer bijna 20 jaar geleden. Toch zal ik het nooit vergeten. Geschokt zat ik op de bank. Het boek dat ik in mijn handen hield, viel op mijn schoot. Hoe was dit mogelijk? Alsof ik een biografie van mijn directeur aan het lezen was. En dat terwijl het over narcistisch leiderschap ging…

Samen met enkele collega’s was ik gevraagd deel te nemen aan een commissie die als taak had uit te zoeken waar de onrust binnen het bedrijf vandaan kwam. Al gauw bleek alles te wijzen naar de directeur zelf. En hoe verder ik las in ‘Wat leiders drijft’ hoe meer ik hem herkende.

“Het narcistische karakter van de leider kan verwoestende gevolgen hebben voor de organisatie.”
Check.

“Narcisten hebben behoefte aan macht, status en prestige.”
Check.

“Narcisten hebben de neiging gebeurtenissen te verdraaien om hun angsten te beteugelen.”
Check.

“Narcisten zijn vastbesloten te laten zien dat ze iets voorstellen.”
Check.

En zo kan ik nog even doorgaan.

Wat ik misschien nog wel het meest herkende, was een totaal gebrek aan empathie. Ja, geveinsde interesse was er wel. Maar werkelijk aanvoelen wat er in de ander speelde, was er gewoonweg niet. Simpelweg omdat hij teveel gefocust was op zichzelf, diep weggezonken in de slachtofferrol. Lang leve Calimero… Hij had het als leidinggevende al zo moeilijk. Hoe haalden wij het in onze hoofd hem kritiek te geven?

Nu hebben we allemaal wel narcistische trekjes. Zeker leidinggevenden, zo bleek uit onderzoek. Maar om een dienend leider te kunnen zijn, zullen we onszelf als leidinggevende indringend in de spiegel moeten durven aankijken. Een coach te vragen om hulp. Zo nu en dan op de sofa te gaan liggen bij een psycholoog. Want alleen wanneer wij onszelf leren kennen, kunnen we er echt voor anderen zijn. Empathie tonen.

Volgens Manfred Kets de Vries zijn de drie belangrijkste componenten van emotionele intelligentie:
* onze eigen emoties leren kennen
* leren die emoties te besturen
* leren de emoties van anderen te herkennen en daarmee om te gaan

Meeste schok ik misschien nog wel van de oplossing die Kets de Vries in zijn boek bood voor medewerkers die te maken hebben met een narcistisch leider: “Maak dat je weg komt…”

De 10 kenmerken van Dienend Leiderschap van Greenleaf:

• Luisteren (Lees het blog ‘Met de billen bloot’ hier)
  Een dienend leider verstaat de kunst van het luisteren. Dat is een kunst die lang niet iedereen verstaat
• Empathie (Lees het blog ‘Geen plek voor een slachtofferrol’ hier)
  Empathie of inlevingsvermogen is een wezenlijk kenmerk van een dienend leider. Het is een belangrijke eigenschap, omdat die beantwoordt aan het verlangen van mensen om serieus genomen te worden, gezien en gehoord te worden.
• Helend vermogen (Lees het blog ‘Kopje onder’)
  Helend vermogen is het vermogen om mensen ‘heel’ te maken. En je bent ‘heel’ als je in balans bent met jezelf en je omgeving.
• Commitment aan de groei van mensen (Lees het blog ‘Zo gek als een deur’)
  Dienend leiderschap draait om de wens om mensen tot hun recht te laten komen. Daarom zal een dienend leider altijd inzetten op groei van zijn of haar medewerkers – zowel op het persoonlijk vlak als professioneel. Dienend leiderschap is dan ook altijd gekoppeld aan coaching.
• Bouwen aan gemeenschap (Lees het blog ‘Eenzaam aan de top’)
  Aan de basis van dienend leiderschap ligt het idee dat de mens een sociaal wezen is. Ieder mens is onderdeel van een groter geheel en daarin ligt ook zijn kracht. Samen krijg je niet alleen meer voor elkaar, maar je kunt ook steun, warmte en stimulans ontlenen aan de groep.
• Bewustzijn (Lees het blog ‘Ben je nog gelukkig? En je mensen ook?)
  Zoals het woord aangeeft, betekent bewustzijn op een bewuste manier in het leven staan. Dat is minder makkelijk dan het lijkt. Veel dingen gebeuren op de automatische piloot en vaak zijn we tijdens ons werk in gedachten met iets anders bezig. Dienend leiderschap zorgt ervoor dat je een groter bewustzijn krijgt.
• Overtuigingskracht (Lees het blog ‘Natuurlijk leiderschap vs “omdat ik de baas ben”‘
  Alle aandacht voor dienen laat onverlet dat een leider ook gewoon moet leiden. Hij of zij moet de richting aangeven en mensen in beweging krijgen. Niet via dwang, maar via overtuigingskracht. Werkelijke overtuigingskracht is meer dan een goed betoog. Het berust ook op morele autoriteit.
• Conceptualiseren (Lees het blog ‘Hoe je verstand te blijven gebruiken’)
  Nieuwe dingen ontstaan uit dromen. Uit het vermogen om te kijken voorbij de bestaande kaders. Maar met dromen alleen kom je nergens. Om de dromen handen en voeten te geven, moet de droom worden ingebed in de realiteit. Je moet dus in actie komen, de juiste maatregelen treffen en werken vanuit een concept. Dat concept fungeert als kompas. Het geeft de richting aan en dient als ijkpunt om te kijken of je nog wel op de juiste weg bent. Met de juiste mix van droom en daad kun je je eigen werkelijkheid creëren.
• Vooruitzien (Lees het blok ‘Met de benen op tafel’)
  Vooruitzien is het vermogen om te anticiperen, in te spelen op situaties vanuit een brede ervaring. De intuïtie is daarbij heel belangrijk. Iedereen beschikt erover, maar lang niet iedereen durft er ook op te vertrouwen.
• Rentmeesterschap (Lees het blog ‘Wat doen we hier?’)
  In een wereld waarin grondstoffen langzaam maar zeker uitgeput raken en de aarde schijnbaar onomkeerbare schade wordt toegebracht, is duurzaamheid een belangrijk begrip. Een dienend leider kent zijn verantwoordelijkheid voor de omgeving en gedraagt zich als een goed rentmeester. Dat betekent dat hij of zij verder kijkt dan vandaag en op verantwoorde wijze met de omgeving en het milieu omgaan.