WAT SPEELT HIER?

04-06-2023

WAT SPEELT HIER?

De visie op leiderschap moest veranderen. Van directief, naar dienend. Dus werd mij gevraagd om met alle leidinggevenden van een organisatie aan de slag te gaan. En, zo werd ik gewaarschuwd, dit zou kunnen betekenen dat je soms vol tegen de stroom in zult moeten roeien. Ik maakte mijn borst nat. Welke onderstroom zou ik tegenkomen? Ik begon het traject met storylistening, luisteren dus.  

Nu zijn er tal van boeken geschreven over verandermanagement. Hoe – tegenstribbelende – leidinggevenden en medewerkers in beweging te krijgen in de door jouw gewenste richting? Boekenkasten kunnen we ermee vullen. Toch was ik benieuwd naar ‘Wat speelt hier?’ van Arend Ardon en Cynthia van der Zwan. Omdat ik onder de indruk was van zijn vorige boek ‘Doorbreek de cirkel!’, maar ook omdat de auteurs beloven écht met nieuwe inzichten te komen in hun nieuwe boek. En dit zou mij in het leiderschapstraject dat ik ben ingeslagen wellicht goed van pas kunnen komen.

Sociale systemen
Ardon en Van der Zwan gaan in op ‘het ongrijpbare deel van veranderprocessen’: de zogenoemde onderstroom, datgene dat onder de oppervlakte speelt. Hierbij richten zij zich op ‘sociale systemen’: ‘Een groep individuen die met elkaar in interactie zijn’. Om de onderstroom in organisaties te kunnen begrijpen, kiezen de auteurs ervoor door een ‘systemische bril’ te kijken. ‘De bril geeft zicht op processen die je wel ervaart, maar vaak niet begrijpt.’

Dit klinkt misschien allemaal nog wat ingewikkeld, maar hoeft het in de praktijk niet persé te zijn. Al vraagt het wel om hard werken, goed luisteren en de wetmatigheden die de onderstroom volgens de auteurs ook kent, te kennen en te herkennen.

Drie voorwaarden
Het begint bij de drie voorwaarden voor een gezond en krachtig organisatiesysteem. Wanneer een van de drie niet werken, wordt dit merkbaar in de onderstroom.

1. Erbij horen: alles wat bij een organisatiesysteem hoort, wordt gezien en erkend.
   ‘Een onderwerp dat niet besproken mag worden en daardoor juist voor spanning zorgt. Door er niet over te praten, wordt de olifant alleen maar groter. Dit geldt voor alles wat we bewust of onbewust buitensluiten. Zaak is dus dat iedereen zich gehoord voelt.’
2. Ordening: alles en iedereen in het organisatiesysteem heeft een duidelijke plek.
   Nu gaan de auteurs in op de ‘sturende principes’ binnen een organisatie, die het DNA van het organisatiesysteem vormen. ‘Stel dat er nieuwe kernwaarden worden geïntroduceerd. Die kunnen conflicteren met oude sturende principes en zo de ordening verstoren. […] De gezondheid en slagkracht van een organisatiesysteem zijn er bij gebaat de (conflicterende) principes te expliciteren en overeenstemming te creëren over de ordening.’
3. Balans: er is een dynamische balans tussen geven en nemen.

De kwaliteit van menselijke relaties valt of staat met een dynamische balans in het over en weer investeren in elkaar. Als de één structureel meer geeft dan de ander, gaat dit zich meestal op termijn wreken.’ Binnen organisaties werkt dit door op allerlei niveaus: binnen teams, tussen teamleden, tussen leidinggevende en teamleden of tussen teams en afdelingen onderling.

Dienend leiderschap
Aan de hand van praktijkvoorbeelden gaan de auteurs in op hoe we normaal gesproken vaak tegen ‘weerstand’ tegen verandering aankijken en hoe we dit vanuit de systemische bril kunnen doen. Interessant is de aandacht die Ardon en Van der Zwan kort besteden aan de rol van dienend leiderschap in dit verhaal. Terecht gaat het hier volgens hen om ‘de goede balans tussen sturen én ruimte geven – en het verhelderen van ieders rol. Waarbij ik direct wil opmerken dat het in dienend leiderschap niet gaat om het loslaten van ‘directief’ leiderschap (sturing bieden, kaders geven, prioriteiten stellen), maar om de noodzakelijke aanvulling van het bieden van ondersteuning en om het intrinsieke verlangen de ander verder te helpen. En ja, dit vraagt erom dat we op zoek blijven gaan naar de onderstroom.

En wat betreft het traject dat ik met de organisatie ben ingeslagen; natuurlijk is er een onderstroom, maar deze lijkt voor een belangrijk deel dezelfde kant op te gaan als de gewenste en ingezette richting.

Wat speelt hier?
Arend Ardon en Cynthia van der Zwan

Koop het boek hier