Wat is nou waar?

06-05-2025

Wat is nou waar?

In zijn nieuwsprogramma Anderson Cooper 360° op CNN – dat ik als podcast luister – neemt Cooper vaak ruim de tijd om uitspraken van Donald Trump en de zijnen te weerleggen met wat volgens hem wél de waarheid is. Zijn motto: 'Keeping them honest’.

Daar waar ik geen woord meer geloof van wat Trump allemaal raaskalt, beschouw ik Cooper als een geloofwaardige journalist. In mijn zoektocht naar wat nu wél en wat niet waar is, hecht ik dus meer waarde aan wat de anchorman van CNN zegt dan aan wat de president van de Verenigde Staten roept.

En ja, ik besef dat ik mijn feiten haal bij CNN en niet bij FOX News, dat alles wat Trump roept als zoete koek slikt en zelfs met veel omhaal van woorden verdedigt. Zo maken we allemaal – bewust of onbewust – onze keuzes in wie we geloven en door wie we ons laten beïnvloeden. In hun boek ‘Wat is nou waar?’ geven Rik Peels en Jeroen de Ridder ‘zeven regels om helder te denken in verwarrende tijden’. Ze hadden geen beter moment kunnen kiezen om dit boek te schrijven. Laten we de zeven regels kort langsgaan.

1) Ken je denken

Deze regel vraagt volgens de auteurs dat we geen ‘kwetsbaar ego’ moeten hebben. Wij mensen overschatten onszelf namelijk nogal eens en plaatsen onszelf in een positief daglicht. Wijzelf zijn normaal – de norm zeg maar – terwijl die ander knettergek is. Of op zijn minst niet helemaal goed wijs.

Om te ontdekken wat waar is (of niet), is het belangrijk eerst eerlijk naar onszelf te kijken, hoe moeilijk dat ook is. ‘Het zelf kan niet op een afstandje naar zichzelf gaan zitten kijken. Er is ook geen onderdeeltje dat kan afsplitsen om de rest te gaan observeren.’

Wat nodig is, is ‘intellectuele bescheidenheid’: weten waar je intellectuele grenzen liggen. En wie ‘Ons feilbare denken’ van Daniel Kahneman heeft gelezen (zo niet, zeker doen!), beseft dat er behoorlijk wat van die grenzen zijn.

2) Verander wekelijks van mening

Peels en De Ridder raden aan om onze opvattingen vaker te bevragen en soms van mening te veranderen. ‘Als mensen je mening vragen, betekent dat nog niet dat je er een hoeft te hebben. […] Hardop zeggen dat je iets niet weet of dat je ergens niets van vindt, lijkt misschien een zwaktebod. Maar welbeschouwd zijn al die stellige opvattingen veel minder geloofwaardig.’ Misschien zijn deze woorden voor mijzelf wel de belangrijkste les uit dit boek… Want ja, ik heb graag een mening en ben er ook niet vies van die luidkeels te verkondigen.

3) Vertrouw kritisch

Toen ik tijdelijk Company Coach was binnen een bedrijf, zette de directeur een beeld van ‘De Denker’ van Rodin op mijn werkkamer. Ik vertaalde dat maar als dat hij in mij een wijs man zag. Maar Peels en De Ridder stellen dat het gepeins van ‘De Denker’ maar ten dele echt waardevol is. ‘Mensen zijn door en door sociaal. Informatie verwerken doen ze zelden als De Denker, peinzend en in zichzelf gekeerd. Dat is maar goed ook, want ieders individuele blik en denkvermogen zijn beperkt. Samen ervaren en weten mensen veel meer dan ieder voor zich.’ Was het beeld op mijn kamer dan geen erkenning van mijn slimme geest, maar een waarschuwing toch vooral ook naar anderen te blijven luisteren…? De auteurs geven me die waarschuwing in elk geval wél.

4) Ontbubbel je opvattingen

Zal ik er dan toch aan moeten geloven...? Niet alleen regelmatig podcasts van CNN beluisteren, maar ook die van FOX News opzoeken? Goed denken gaat volgens de auteurs – zoals we in de derde regel al zagen – niet zonder anderen, ‘maar als vertrouwen een onderonsje wordt van gelijkgestemden die elkaars meningen versterken, gaat het mis.’ En dan: ‘Wat mensen denken, hangt vaak af van met wie ze omgaan.’ Zaak dus om bewust op zoek te gaan naar andere meningen en niet te blijven hangen in een bubbelbad van gelijkgestemden. ‘Groepen van gelijkgestemden zijn broeinesten voor stellige en extreme opvattingen.’

5) Organiseer twijfel

Wanneer we te maken krijgen met stellige meningen, is het belangrijk te blijven zoeken naar de bron. Waar komt ‘de waarheid’ vandaan? Niemand is volgens de auteurs altijd voor 100 procent betrouwbaar. Het is dus verstandig altijd te kijken naar:

a) wie iets zegt;

b) of er een match is tussen de bron en de informatie (praat de expert ook echt over iets waar hij expert in is?); en

c) wat de inhoud van de boodschap zelf is (‘Verrassende of spectaculaire beweringen die indruisen tegen het gezond verstand en brede consensus moet je eerder wantrouwen.’)

6) Besteed je ideeën uit

Wat zeggen experts over een bepaald onderwerp? Peels en De Ridder waarschuwen tegelijk om experts niet blindelings te volgen. Ook zij maken namelijk fouten – of begeven zich op terreinen waarin ze helemaal geen expert zijn. Goed dus om te checken of de expert die je hoort ook erkend wordt door andere experts op dit gebied. Volg je het nog…? Om het praktisch te maken: is een econoom die gelooft in de handelstarieven van Trump geloofwaardig wanneer een meerderheid van de economen de aanpak van de president als waanzin bestempelt?

7) Negeer het nieuws

Ook deze laatste regel is boeiend. Natuurlijk is het niet de bedoeling dat we helemaal geen nieuws meer volgen, maar de tip is vooral om verdieping te zoeken in het nieuws. Niet blijven hangen op hijgerige nieuwswebsites die alleen maar als doel lijken te hebben dat je doorklikt om zo meer reclame-inkomsten te genereren. Fake news doet het nu eenmaal goed…

Zeven heldere regels wat mij betreft. Dank daarvoor, Peels en De Ridder!

Toch kan ik deze – al wat te lange – blog hier niet mee afsluiten. Want halverwege het boek halen de auteurs het onderzoek aan dat mijn goede vriend Siebe Sietsma deed naar de fraude die een groep Bulgaren pleegde met Nederlandse uitkeringen. Deze ontdekking van Sietsma zou uiteindelijk hebben geleid tot een rücksichtslose fraudebestrijding door de Belastingdienst, die weer zou hebben geleid tot het verschrikkelijke toeslagenschandaal. Klopt deze bewering van Peels en De Ridder? Ik appte Sietsma met een foto van de pagina waarin hij werd genoemd. Hij stuurde me direct een link door van een artikel op de site van Villamedia met de kop: ‘Enquêtecommissie: “Het is echt een mythe dat de Bulgarenfraude heeft geleid tot het toeslagenschandaal”.

Tja. Wat is nou waar? Ik pak direct de zeven regels uit het boek er maar weer bij…

Wat is nou waar?
Rik Peels en Jeroen de Ridder

Koop het boek hier