LEIDERSCHAPSLESSEN VAN ANGELA MERKEL

12-12-2021

LEIDERSCHAPSLESSEN VAN ANGELA MERKEL

In een tijdperk waarin politiek leiders (meer dan anders?) lijken te leiden aan narcisme, ‘alzheimer’ en andere psychische aandoeningen, was de aanwezigheid van Angela Merkel op het wereldtoneel een verademing. De Duitse bondskanselier bleek zestien jaar lang niet alleen een van de weinige stabiele factoren, ook ontpopte zij zich als het internationaal geweten. Nieuwsgierig was ik daarom naar de biografie die Ralph Bollmann over haar schreef. Enkele (van de vele) lessen die wij kunnen trekken uit de 700 pagina’s die de biograaf aan het leven en leiderschap van Merkel wijdde.

Introvert leiderschap
Angela Merkel is misschien wel het beste bewijs voor het betoog van auteur Karolien Koolhof in haar boek ‘Introvert leiderschap’ dat effectieve leiders echt niet altijd extravert hoeven te zijn. Merkel was niet de politicus die het hoogste woord voerde, maar juist iemand die eerst grondig onderzoek deed, afwoog wat wijsheid was en volgens critici soms te lang onduidelijk hield wat haar standpunt was. Bollmann beschrijft het naar aanleiding van haar besluit weg te gaan bij haar eerste man Ulrich Merkel als volgt: “Ze handelde volgens een patroon dat zich in haar politieke loopbaan steeds opnieuw zou aftekenen: het duurde vaak lang voor een beslissing was gerijpt, en gedurende die tijd liet ze daar niets van merken. Maar als ze eenmaal tot een besluit was gekomen, dan voerde ze dat snel en onverbiddelijk uit.”

Mensenkennis
Effectieve leiders komen er niet met heldere (politieke of bedrijfsmatige) doelen alleen. Cruciaal aan leiderschap is mensenkennis. Te beginnen met zelfkennis. Bij Merkel ontwikkelde dit laatste zich vooral doordat haar vader besloot als dominee aan de slag te gaan in wat een paar jaar later de Duitse Democratische Republiek (DDR) werd. In het communistische land werd Merkel gedwongen haar identiteit te kiezen. Ging ze blindelings mee in het denken van haar omgeving, of koos zij haar eigen weg? Merkel volgde haar vader, die boeken in zijn kast had staan die in de DDR in geen winkel te verkrijgen waren en die je zelfs in problemen konden brengen. Haar vader die haar dus voorging in het vinden van je eigen weg, beschreef zijn dochter vervolgens als ‘eigenzinnig’: “Ze doet toch wat ze zelf wil.”

Haar zelfkennis bleek haar later te helpen in haar leiderschap en in haar contacten met andere wereldleiders. Bollmann: “De mensenkennis, die veel van haar vroege collega-politici aan haar roemen, was in haar nichebestaan bijna een voorwaarde om te overleven: weten wie je kon vertrouwen en wie niet, met wie je geheimen kon delen en openhartig over politiek kon discussiëren en bij wie je op je qui-vive moest zijn. Kunnen zwijgen bleek ook in de naar het heette ze open Bondsrepubliek een beslissend voordeel te zijn.”

Hoofd koel houden
Na het vallen van de muur, wist Merkel dat ze de politiek in wilde. Eerst was het zaak een politieke partij te vinden waarbij zij zich het meest thuis voelde. Ook nu nam Merkel de tijd om tot een juiste beslissing te komen. Ze koos voor de Demokratischer Aufbruch (DA), dat later opging in de CDU. Haar eerste functie was die van persvoorlichtster op deelstaatniveau. Bollmann schrijft dat zij hier al snel  als “een baken van rust gold in de chaotisch georganiseerde partijtop.”

Toen de DA mede door intern gerommel ten dode leek opgeschreven (volgens peilingen stond de partij op slechts 7 procent), bleef Merkel rustig. “Merkel deed wat ook in latere crisis haar sterke punt was, ze hield haar hoofd koel en ging gewoon door.” Een rust die na de verkiezingen beloond werd met de rol van plaatsvervangend woordvoerster van de DDR, waar zij “verblufte door haar scherpe analytische geest, haar feilloos gevoel voor het onderscheid tussen hoofd- en bijzaken en haar vermogen om direct met praktische voorstellen voor adequate reacties te komen.”

Normaal blijven doen
Als eerste vrouwelijke kanselier kon Merkel zich veel luxe permitteren. Maar Merkel zag hiervan af. Zo wilde ze niet verhuizen naar het appartement in de bondskanselarij of naar de villa waar haar voorganger Gerhard Schröder had gewoond. De nieuwe bondskanselier wilde haar leven zo normaal mogelijk houden. Geen luxe tijdens haar reizen dus. Ook was ze niet op de golfbaan te vinden. Liever ging ze tijdens haar vakanties gewoon met haar man wandelen in de bergen. In een interview gaf ze aan geïnspireerd te zijn door de Spaanse voetbal bondscoach Vicente del Bosque, die ondanks zijn successen bescheiden bleef wonen. Een van zijn uitspraken was: “Alleen wie intelligent en bescheiden is, wint.” Merkel was hiervan het bewijs.

Ergens voor durven staan
Merkel kreeg in haar loopbaan te maken met een aantal grote crises; de financiële crisis, de euro, Oekraïne en de vluchtelingenproblematiek, om er slechts enkele te noemen. Steeds meer keken wereldleiders naar welke stappen Merkel wilde zetten. Meest uitgesproken was Merkel misschien wel in haar visie op het opvangen van vluchtelingen. “Politiek vervolgden hebben een fundamenteel recht op politiek asiel.” En na felle kritiek en persoonlijke dreigementen aan haar adres vanwege haar opstelling: “Ik moet eerlijk zeggen: als wij ons er nu ook nog voor moeten verontschuldigen dat we ons in noodsituaties van onze vriendelijke kant laten zien, dan is dat mijn land niet.” 

Op tijd stoppen
Weinig politiek leiders die op tijd uit zichzelf opstappen en hun positie vrijwillig opgegeven. De macht lijkt hun realiteitszin te hebben verdrongen. De verslaving aan het pluche wint het van de vraag of zij echt nog de juiste persoon zijn om het land het best te kunnen dienen in de rol als premier of president. Merkel nam zich aan het begin van haar politieke loopbaan voor het anders te doen: “Ik wil op een gegeven moment het juiste tijdstip vinden om uit de politiek te stappen. Dat is veel moeilijker dan ik vroeger altijd dacht. Maar ik wil niet als een halfdood wrak de politiek verlaten, maar na een fase van verveling iets anders bedenken.” Dat Merkel uiteindelijk zestien jaar lang kanselier was en op waardige wijze afscheid nam, zegt veel over wie zij is en wat zij heeft bereikt. Het lijkt ook een uitzondering op de regel dat lang zittende politiek leiders een sta in de weg worden voor de doelen die zij eens zo ambieerden. Het dienen van de ander is naar de achtergrond verdwenen en heeft plaatsgemaakt voor het dienen van het eigen ego. Iets wat we Merkel, gezien de biografie van Bollmann, in ieder geval niet kunnen verwijten. En misschien is dit wel de wijste les die we van haar leiderschap kunnen leren.

Angela Merkel: De kanselier en haar tijd
Ralph Bollmann

Koop het boek hier

 

Ontvang een gratis e-book over Dienend Leiderschap, krijg de laatste blogs over leiderschap en storytelling in je inbox en mis niets! Meld je hier aan… >>