De perfecte storm

14-11-2023

De perfecte storm

‘Het eind der tijden is aangebroken!’ Hoe vaak ik deze onheilspellende woorden niet heb gehoord of gelezen bij weer een natuurramp, een uitgebroken oorlog of grootschalig sadistisch geweld. Vooral voorgangers uit bepaalde christelijke stromingen kunnen er wat van (wat men in moskeeën allemaal roept, weet ik niet). Het nieuws is voor hen elke keer weer hét teken dat Armageddon is aangebroken. Wat standaard volgt, is een beschuldigende vinger naar de verdorven mensheid én een dreigende oproep tot bekering.

Elke tijd kent zijn eigen rampen en oorlogen. En grof geweld bestaat sinds het bestaan van de mensheid. Om elke keer weer te waarschuwen voor een apocalyptische ramp, lijkt mij daarom wat kortzichtig en een verkeerde interpretaties van bepaalde Bijbelteksten. En toch… Toch bekruipt mij bij het lezen van ‘De perfecte storm’ van Jan Rotmans een bijna angstig gevoel. De hoogleraar transitiekunde en duurzaamheid aan de Erasmus Universiteit spreekt van een ‘giftige cocktail’ waarin diverse crises bij elkaar komen. Het verschil met de onheil predikers, zit hem er in dat Rotmans wel hoop biedt en er nog in gelooft dat we met z’n allen verschil kunnen maken. Maar ook in zijn ogen is hiervoor een bekering nodig. Een bekering in ons denken en handelen.

Vandaag Inside
Tijdens zijn optredens in het doorgaans nogal ongenuanceerde programma ‘Vandaag Inside’, met in de hoofdrol Johan Derksen, was de bijdrage van Rotmans een verademing. Als een wijze mentor doceerde hij rustig over onder andere de klimaatcrisis en wees de heren aan tafel er fijntjes op dat ze nogal eens pertinente onzin uitkramen als het over dit onderwerp gaat. Zo kun je door een dagelijkse wandeling door het bos niet concluderen dat het wel prima met de natuur gaat omdat de bomen nog net als altijd groene blaadjes krijgen.

Maar nu heeft Derksen niet het alleenrecht op dom geneuzel. Ook politici kunnen er volgens Rotmans wat van – al verwoordt hij het iets politiek correcter. Zijn boodschap wordt er niet minder duidelijk op. ‘Nederland loopt vast en heeft een plan en een strategie nodig om hier uit te komen. Geitenpaadjes bieden geen soelaas meer. We moeten problemen bij de wortel aanpakken.’ Het is volgens Rotmans tijd voor een eerlijk verhaal: ‘Dat eerlijke verhaal is: we hebben als overheid en bedrijfsleven tientallen jaren te lang gewacht met het nemen van ingrijpende maatregelen, omdat we de pijn van een aantal noodzakelijke transities wilden uitstellen. We hebben niet op tijd ingegrepen, want er was een machtige landbouwlobby, energielobby, industrielobby en waterlobby. En we zijn naïef geweest als het gaat om de geopolitieke dimensie van de energietransitie en de komende grondstoftransitie.’

Onorthodoxe oplossingen
Hoe dit alsnog op te pakken? Rotmans pleit voor een nationaal transitieteam dat de komende tien jaar voor alle verschillende transitieopgaven in hun onderlinge samenhang gaat kijken naar onorthodoxe oplossingen. ‘Het afzonderlijk aanpakken van thema’s heeft weinig zin.’

En ja, hier is leiderschap voor nodig. ‘In tijden van chaos is authentiek, verbindend en transformerend leiderschap nodig. Authentieke leiders staan voor wat ze zeggen en leven dat ook voor. Verbindende leiders weten groepen mensen bij elkaar te brengen en bruggen te slaan. En transformerende leiders zijn veranderingsgezind en wijze de weg vanuit een langetermijnvisie.’ Vaardigheden die veel leiders volgens Rotmans helaas missen. ‘Ze zijn geselecteerd met het oog op het bieden van stabiliteit en continuïteit. Zij proberen het schip in kalmer water te houden, terwijl we midden in de storm zitten. Dat werkt niet en zorgt bovendien voor nóg meer wantrouwen en onrust.’

De bal ligt bij ons
Maar ook politici zijn niet alleen verantwoordelijk voor de verandering die nodig is. Rotmans legt de bal bij ons allemaal neer. ‘In wat voor soort samenleving willen we nu eigenlijk leven, en in wat voor economie willen we nu eigenlijk werken? […] We zullen het nieuwe verhaal gezamenlijk moeten gaan schrijven, want anders blijven we doelloos ronddobberen.’

Er is dus een persoonlijke transitie nodig. Elke oplossing begint en eindigt volgens Rotmans bij onszelf. Wij zijn zélf het systeem. Op de tegenwerping dat we in ons eentje geen verschil kunnen maken, reageert Rotmans door te stellen dat we onze eigen verandermacht onderschatten en die van overheid en bedrijven overschatten. We moeten niet langer wachten tot de ander in beweging komt.

De slotwoorden in ‘De perfecte storm’ blijven bij mij misschien wel het langst hangen: ‘Als je nu aan de kant blijft staan toekijken, kunnen je kinderen en kleinkinderen jou ooit vragen: waar was jij toen het erom ging spannen? Gebruik geen excuses, want de tijd van excuses is voorbij. Voel wat jij belangrijk vindt, sta daarvoor en zet stappen.’

Eindtijd of niet, de boodschap dat we niet langer kunnen doorgaan op dezelfde voet, is duidelijk. Niet in de politiek, niet in het bedrijfsleven én niet in ons eigen leven. Wat we – op al deze plaatsen – wat mij betreft nodig hebben, is dienend leiderschap: een passie om vanuit een heldere visie de wereld elke dag een beetje mooier te maken.

De perfecte storm
Jan Rotmans

Koop het boek hier

Lees ook de blogs over:
- De bevrijdende rijkdom van goed genoeg
- De Klimaat Almanak