De Nederlandse premiers

01-09-2023

De Nederlandse premiers

De eerste Nederlandse premier die ik bewust meemaakte, was Ruud Lubbers. Hij was de baas in Nederland. Ronald Reagan was dit in Amerika en Gorbatsjov in de Sovjetunie. Johannes Paulus II, mij beter bekend als Popie Jopie, was dé paus. En Michael Jackson was de King of Pop (en dat is hij wat mij betreft nog steeds…) Kortom, geboren in 1976, werd ik mij bewust van de wereld en zijn leiders in de jaren tachtig.
Sindsdien volg ik zowel de binnenlandse als de buitenlandse politiek redelijk intensief. Waarbij ik moet zeggen dat de interesse vooral uitgaat naar de leiders in de Verenigde Staten. Mijn pa was jarenlang journalist buitenland bij de EO en het Nederlands Dagblad. Ik kan het rijtje Amerikaanse presidenten dus gemakkelijker oplepelen dan de lange lijst Nederlandse premiers. Des te interessanter was het boek ‘De Nederlandse premiers’ van Gerry van der List voor mij. Er ging een wereld (hoe klein ook) voor mij open.

Van der List, sinds 1999 werkzaam voor het weekblad EW (wat ik weer vooral ken als Elsevier) gaat in 42 hoofdstukjes in op het evenveel aantal premiers die ons land kende – al had deze functie niet altijd deze titel. De namen die mij bekend voorkwamen, zijn die van Johan Rudolf Thorbecke (de derde in de rij), Abraham Kuyper (ik groeide op in een gereformeerd gezin), Hendrik Colijn, Willem Drees, Joop den Uyl en de vijf heren die na hem kwamen. En ja, het gaat inderdaad om 42 witte heren, die ons land leidden. Al leek koningin Wilhelmina ook aardig wat te zeggen te hebben.

Succesvol?
Met het oog op de komende verkiezingsstrijd, is het interessant te lezen wat voorgaande premiers – volgens Van der List dan – succesvol maakte en wat juist niet.

Neem Thorbecke, die tot drie keer premier werd – en ook in de perioden dat hij dit niet was bijzonder veel invloed had in de Nederlandse politiek. Volgens zijn gelovige moeder toonde de liberale staatsman te weinig ‘christelijke nederigheid’. In een biografie werd hij later beschreven als een ‘niet aangename persoonlijkheid’. ‘Zijn koele, enigszins hooghartige houding wekte afkeer’. Maar karakter of niet, Thorbecke wordt nog altijd gezien als de grondletter van ons parlementaire stelsel. En natuurlijk haak ik als storyteller van International Justice Mission (dat wereldwijd strijdt tegen moderne slavernij) ook aan bij het feit dat Thorbecke slavernij in de toenmalige koloniën afschafte.

Bakken er weinig van
Veel van zijn opvolgers bakten er gezien het commentaar van Van der List maar weinig van: ‘Weinig ruggegraat (Floris van Hall), ‘weinig productief’ (Jan Jacob Rochussen), ‘onbeduidend’ (Isaäc Dignus Fransen van de Putte – wel een mooie naam overigens). En zo kunnen we nog wel even doorgaan. Je zou na het lezen van dit boek je bijna afvragen hoe het in vredesnaam mogelijk is dat we als land nog bestaan.

Misschien is dit wel te danken aan Willem Drees, die vanaf 1948 tot en met 1958 onze premier was. Hem beschrijft Van der List als ‘succesvol staatsman’. Drees legde de fundamenten voor wat later de verzorgingsstaat werd genoemd. Over zijn leiderschap, schrijft de auteur het volgende: ‘Hij gunde iedereen het woord, maar gaf strak leiding en wist in korte tijd besluiten te nemen.’

Briljante manager
Dan de premiers die ik wel bewust meemaakte. Lubbers krijgt de titel ‘briljante manager’ mee. ‘De dynamieke katholiek was veel meer manager dan pastoor, meer doener dan denker’. En verder: ‘Hij was een vermogend man, maar zijn ambities reikten verder dan geld verdienen.’ Later werd Lubbers de peetvader van het poldermodel genoemd.

Zijn opvolger Kok beschrijft Van der List als ‘visieloze voorzitter’. Lijkt de voorman van de PvdA dan toch een beetje op de huidige demissionair minister-president en leider van de VVD, Mark Rutte…? Na zijn premierschap ging de oud-vakbondsman voor het grote geld, met commissariaten bij KLM, ING, Shell en TPG Post.

Balkenende straalde op zijn beurt volgens Van der List geen gezag uit. Hij is de ‘stuurloze idealist’. Iets wat zijn opvolger Mark Rutte lijkt te hebben overgenomen. De ‘liberale positivo’ werd uiteindelijk de langst zittende premier van het stel. Ondanks dat hij volgens naaste collega’s ‘schokkend weinig ideeën’ had. Maar Rutte kan lullen als Brugman en kletste zich de afgelopen jaren de ene na de andere crisis door.

Dienen
Wie onze 43^ste premier wordt…? Opvallend is dat enkele kanshebbers juist aangeven geen zin in de deze rol te hebben. BBB-partijleider Caroline van der Plas schoof – op moment dat ik dit blog schrijf – oud-CDA’er Mona Keijzer naar voren. Pieter Omtzigt lanceerde onlangs een nieuwe partij, maar gaf direct aan niet de grootste te willen worden. Bijzonder? Opvallend is het zeker. Maar Van der Plas en Omtzigt zijn niet de eerste politici die de rol van premier niet zien zitten. Aeneas Mackay vervulde zijn taak als plichtsbesef, maar stond er niet om te springen. Ook de eerdergenoemde Willem Drees zei het ambt van minister-president niet te hebben gezocht. En – de voor mij totaal onbekende – Jan de Quay stond volgens Van der List ‘niet te springen om premier te worden’. Hij had zelfs een ‘enorme weerzin’ tegen zijn nieuwe baan.

Wie onze 43^ste premier ook wordt – zal het eindelijk een keer een vrouw zijn? – ik wens hem of haar bij deze alvast veel succes. Want als er iets is wat ik leer van dit boek van Van der List, is dat we niet jaloers hoeven te zijn. Hoop in ieder geval dat het iemand wordt die niet zichzelf, maar het volk wil dienen. ‘Minister’ komt van het woord ‘ministrans’, hetgeen ‘dienend’ betekent. Dat de nieuwe minister-president dit maar goed mag beseffen!

De Nederlandse premiers
Gerry van der List

Koop het boek hier