De Bijbel als bevrijdend verhaal

22-03-2025

De Bijbel als bevrijdend verhaal

 

Brian McLaren stelt in zijn boek 'Life after doom' dat de Bijbel, wanneer gelezen vanuit het perspectief van de onderdrukten en niet door de bril van kolonialisme en onderdrukking, een alternatief verhaal vertelt. Het is een verhaal dat niet bedoeld is om macht en overheersing te ondersteunen, maar om daar juist tegen in te gaan. De Bijbel is een bevrijdend verhaal dat ons helpt ontdekken hoe we in harmonie kunnen leven – met God, elkaar en deze aarde. Van Genesis tot Openbaringen lezen wij een oproep tot een radicaal andere manier van samenleven.

Een samenvatting van hoofdstuk 9 uit 'Life after doom', waarin McLaren de Bijbel doorgaat, zoals ik hem nog nooit gelezen had.

Genesis – De verleiding van macht
Het begint allemaal in Genesis. We zien een schitterende tuin, Eden, vol leven en overvloed. Het is een plek van harmonie, waar mensen worden geroepen om verder te gaan met creëren, de tuin te bewerken en te bewaren. Het is een beeld van hoe het leven bedoeld is: in balans, in diepe verbondenheid met de schepping. Maar dan komt de verstoring.

De slang verschijnt. Een symbool dat diepgeworteld is in de machtssystemen van de oude wereld, en vooral in Egypte, waar de farao's werden afgebeeld met een kroon versierd met een cobra – een teken van heerschappij en controle. De verleiding die de slang aanbiedt, is de verleiding om macht te grijpen, om te zijn als God, om de aarde te onderwerpen in plaats van haar te dienen.

En wanneer Adam en Eva die macht grijpen, begint een nieuw hoofdstuk in het verhaal. De mens gaat niet verder met creëren, maar begint alles in iedereen te frustreren. Het paradijs van harmonie verandert in een wereld van strijd, overheersing en wanhoop. Het verhaal van Kaïn en Abel laat zien hoe snel de neiging om te overheersen leidt tot geweld. Kaïn, de landbouwer die de grond cultiveert en controleert, wordt jaloers op zijn broer Abel, de herder die leeft in harmonie met de natuur. Het conflict eindigt in moord. Een verschrikkelijke echo van wat er gebeurt wanneer mensen kiezen voor overheersing in plaats van wederkerigheid.

Genesis vertelt niet alleen een verhaal over morele ongehoorzaamheid. Het onthult een diepgaand inzicht in wat er gebeurt wanneer mensen de verleiding van macht boven verbondenheid plaatsen, overheersing boven dienstbaarheid. Het is een waarschuwing tegen systemen die zijn gebouwd op controle, uitbuiting en geweld. Wat een oproep was tot dienend leiderschap, werd beantwoord met zelfdienend leiderschap.

Exodus – Bevrijding uit het systeem
Dit thema keert terug in Exodus. De Israëlieten leven onder de heerschappij van Egypte – een samenleving die volledig is gebaseerd op onderdrukking, slavernij en uitbuiting. Ze leven onder het systeem van de farao, een systeem dat net als de slang probeert macht te grijpen en anderen te domineren.

Maar God hoort hun roep om bevrijding. En Mozes wordt geroepen om zijn volk weg te leiden uit deze structuren van overheersing. De reis door de woestijn is niet zomaar een tussenstop, maar een diep transformatief proces. Het volk leert opnieuw leven, los van de mechanismen van overheersing en slavernij. Ze leren vertrouwen op het manna – de overvloed die de aarde hen geeft zonder uitbuiting.

Deze periode in de woestijn is een oefening in rechtvaardigheid, eenvoud en wederkerigheid. Het is een voorbereiding om een volk te worden dat niet leeft volgens de normen van de onderdrukkers, maar volgens de waarden van het Koninkrijk van God.
 

De tien geboden:

1 Eén God eren – Ze moeten alleen de God aanbidden die hen bevrijdde uit slavernij, en niet de theologieën omarmen die uitbuiting rechtvaardigen.

2 Geen afgodsbeelden maken – God moet niet gebruikt worden als talisman of instrument om overheersing te legitimeren. Ze moeten zich niet aanpassen aan de overheersende culturen door ‘gesneden beelden’ te maken.

3  Gods naam niet misbruiken – De naam van God mag niet worden misbruikt om uitzonderingsposities of overheersing te rechtvaardigen.

4  Sabbat houden – In tegenstelling tot de 24/7 economieën van rijken, moeten wijze gemeenschappen ruimte maken voor rust en vreugde, zodat werk en winst geen absolute waarden worden.

5  Ouderen eren – De generatie die aan de macht is, moet eerbied hebben voor de oudere generaties en hen niet afschrijven omdat ze niet langer winst opleveren.

6  Niet doden – Het respecteren van de rechten van andere mensen als gelijkwaardig aan je eigen rechten, door hen niet te doden. Dit verbod geldt als een veroordeling van de achteloze houding tegenover menselijk leven die kenmerkend is voor kolonisten en onderdrukkers.

7  Geen overspel plegen – Het respecteren van de huwelijken van anderen zoals je je eigen huwelijk respecteert, zonder deze te schenden.

8  Niet stelen – Het respecteren van de eigendomsrechten van anderen als gelijkwaardig aan je eigen rechten, zonder te stelen.

9  Niet liegen – Het niet verdraaien of corrumperen van het rechtssysteem dat bedoeld is om de onschuldigen en kwetsbaren te beschermen.

10  Niet begeren – De kern van het probleem aanpakken: de onbeperkte begeerte, de drang om God te spelen en zonder grenzen te leven. McLaren ziet dit als de diepste menselijke valkuil, die al zichtbaar was in het verhaal van de tuin van Eden​.

De Profeten – De Roep om gerechtigheid
Maar keer op keer vervalt Israël weer in dezelfde patronen van overheersing. De koningen bouwen hun eigen rijkjes, rijkdom wordt verzameld ten koste van de armen, en zelfs de tempel wordt een symbool van macht in plaats van genade. Het zijn de profeten die blijven roepen om recht en gerechtigheid - om dienend leiderschap.

Hun woorden zijn niet alleen spirituele waarschuwingen; ze zijn ook politiek en ecologisch. Ze spreken zich uit tegen de vernietiging van de aarde, de uitbuiting van de armen en de onrechtvaardige systemen die deze wereld domineren. Ze herinneren het volk eraan dat ware aanbidding niet bestaat uit rituelen en offers, maar uit recht doen, trouw zijn aan God en het liefhebben van de naaste.

Jezus en het Koninkrijk van God – Een radicaal alternatief
En dan verschijnt Jezus, midden in een wereld die opnieuw wordt gedomineerd door een groot rijk – Rome. Zijn boodschap over het Koninkrijk van God is niets minder dan een directe uitdaging aan de machten van zijn tijd. Het is een uitnodiging om deel te nemen aan een radicaal andere manier van leven.

Zijn wonderen – het genezen van zieken, het voeden van de hongerigen, het omarmen van de verschoppelingen – zijn tekenen van hoe het Koninkrijk eruitziet. Een gemeenschap waar overvloed wordt gedeeld, waar iedereen wordt verwelkomd, en waar de aarde wordt verzorgd in plaats van uitgebuit. Het is een Koninkrijk dat de waarden van Egypte en Rome omkeert: geen overheersing, maar dienstbaarheid. Geen uitbuiting, maar zorgzame verbondenheid. Jezus laat zien wat dienend leiderschap inhoudt.

 

Paulus en de nieuwe gemeenschappen
Paulus begrijpt deze radicale boodschap. Zijn brieven zijn niet bedoeld om een nieuw religieus systeem te bouwen, maar om gemeenschappen te vormen die het alternatief van Jezus in de praktijk brengen. Kleine gemeenschappen waar gelijkheid, rechtvaardigheid en wederzijdse zorg centraal staan.

Deze gemeenschappen zijn experimenten in het leven zoals het bedoeld is – zonder overheersing en zonder machtssystemen die anderen uitsluiten. Paulus nodigt zijn lezers uit om een nieuwe manier van leven te omarmen, gebaseerd op de waarden van Jezus’ Koninkrijk.

 

Openbaringen – Het visioen van herstel
Het laatste boek van de Bijbel, Openbaringen, is geen voorspelling van vernietiging. Het is een visioen van hoop. Een uitnodiging om voorbij het systeem van Rome te kijken naar een nieuwe manier van leven. Het Nieuwe Jeruzalem is niet een hemel ergens ver weg. Het is een nieuwe werkelijkheid op aarde, waar de schepping wordt hersteld en waar mensen eindelijk leven in harmonie met God, elkaar en de aarde.

Een rivier van levend water stroomt door deze nieuwe stad, en de Boom des Levens groeit in het midden. Het is een herstel van Eden, maar dan op een nieuwe, bewust gekozen manier. Een samenleving die niet wordt gebouwd op macht en overheersing, maar op gerechtigheid, duurzaamheid en liefde.

 

Het bevrijdende verhaal
McLaren laat er geen misverstand over bestaan: de Bijbel is één groot bevrijdingsverhaal. Het vertelt ons niet alleen wat er mis is, maar ook hoe we kunnen herstellen. Het roept ons op om te breken met destructieve systemen en samen te werken aan een nieuwe wereld – een wereld die geworteld is in liefde, gerechtigheid en duurzaamheid.


Een bespreking van 'Life after doom' volgt later op deze site.