De bevrijdende rijkdom van goed genoeg

06-09-2023

De bevrijdende rijkdom van goed genoeg

“Pak toch gewoon dat vliegtuig, ma.” Mijn broer en schoonzus wilden mijn ouders een weekje meenemen naar Italië. Het idee om met het vliegtuig te gaan, zag mijn moeder niet zitten. “Slecht voor het milieu.” Ik probeer mijn moeder te overtuigen dat ze genoeg goeds gedaan heeft in haar leven (ze is de moeder Teresa van de wijk waar ze al bijna haar hele leven woont en heeft zo’n beetje het halve salaris dat mijn vader verdiende geschonken aan goede doelen). “En,” zo voegde ik eraan toe, “de wereld zal er geen seconde langer om bestaan wanneer jij besluit met de trein te gaan.” Ik gunde haar voor één keer een stuk gemak voor haarzelf.

Dit was het moment waarop mijn volwassen nichtjes in acties kwamen. “Het is toch juist goed dat oma met de trein wil gaan! En hoe kun jij nu zeggen dat het toch geen verschil maakt, Henk Jan? Je werkt zelf notabene voor een stichting. Jij gelooft toch ook dat alle beetjes helpen in jullie strijd tegen moderne slavernij!”

Zat ik dan met mijn grote mond.

Consequenties
Ik moest aan dit voorval denken toen ik ‘De bevrijdende rijkdom van goed genoeg’ van Onno Aerden las. Een boek dat mij tot tweederde van het betoog somber stemde. Over de overheid. Het bedrijfsleven. En over mijzelf. Aerden begint namelijk met het feit dat we met z’n allen (behalve mijn moeder dan) de wereld naar de knoppen helpen door onze drang naar meer luxe, vrijheid en gemak. Terecht stelt Aerden dat onze ongebreidelde, dolgedraaide groei komt met een prijs. ‘En het is nu tijd om die prijs onder ogen te zien.’ Maar, zo schreeuwde alles in mij, dat wil ik soms helemaal niet! Want wanneer ik dat doe, kan het niet anders of dit heeft consequenties. Consequenties waar ik misschien nog helemaal niet aan toe ben.

Heeft het zin?
En wat wanneer ik dit wel doe? Heeft het enig zin? Hoe klein is mijn rol? En al zou heel Nederland alles doen om klimaatverandering tegen te gaan, dan nog maakt het voor het effect geen fluit uit wanneer landen als de VS, India en China hun gang blijven gaan. We stellen als land geen moer voor!

Aerden beschrijft dit gevoel als ‘het grootste probleem dat ons gijzelt: ons intense gevoel van onmacht, de veronderstelde onmogelijkheid om zelf iets aan al die problemen te doen.’ Een gevoel dat in de week dat ik zijn boek las, versterkt werd met het nieuws in NRC dat fossiele subsidies elk jaar meer kosten dan het hele Klimaatfonds. ‘De omvang van ‘fossiele subsidies’ – belastingvoordelen voor grote bedrijven – blijkt veel groter dan tot nu toe bekend: jaarlijks 37,5 miljard. Dertien subsidieregelingen helpen grootverbruikers van energie, scheepvaart, fossiele energieopwekking en luchtvaart,’ zo schrijft de krant. En dan zou mijn tachtigjarige moeder niet een keer het vliegtuig mogen pakken…

Verlamming
Goed, de verschillende emoties die ik bij het lezen van ‘De bevrijdende rijkdom van goed genoeg’ ervoor, zullen nu wel duidelijk zijn. En toch kom ik er hiermee niet weg. En wil dit ook niet. Want het voelt te gemakkelijk. Ik wil niet deel zijn van wat Aerden ‘die verlamming’ noemt: ‘die bedwelmende staat die misschien wel het échte probleem is.’

En dus lees ik verder. Over ons collectieve geloof in oneindige groei. Een geloof dat een hoop ellende tot gevolg heeft. Meer, meer, meer – en de staat van de wereld wordt er alleen maar minder op. Aerden: ‘Het papieren idee van oneindige groei heeft geleid tot een op existentiële angst gebaseerd, volkomen onnatuurlijk verbond tussen geldverstrekkers, producenten, overheden en consumenten. En daarvan hebben de eerste twee partijen direct belang bij de instandhouding van de mythe, is de derde partij schuchter en terughoudend en die vierde? Dat zijn jij en ik en de rest van ons.’

Driesterrenleven
Moeten we – of dit nu tegen wil of dank is of niet – in een hutje op de hei gaan wonen? Gelukkig niet. Aerden, zelf ook een levensgenieter, introduceert de mooie term ‘driesterrenleven’. Als redacteur van diverse glossybladen, reisde hij de wereld over en bezocht de meest luxe resorts. Maar, zo ontdekte hij toen al, vijfsterren is het leven niet. En al helemaal niet wanneer die luxe bijna per definitie ten koste gaat van hen die een ‘sterloos’ leven leiden. De tot slaaf gemaakten dus, voor wie de stichting waarvoor ik werk opkomt. Want of we het nu onder ogen willen komen of niet; om onze luxe mogelijk te maken, worden talloze kinderen, vrouwen en mannen elders op de wereld uitgebuit.

Is driesterren niet goed genoeg? Met af en toe een vijfsterrenervaring, die juist omdat die zeldzamer is, extra waardevoller wordt. Of, om een simpel voorbeeld te noemen: eens echt genieten van een biefstukje, in plaats van elke maaltijd een homp vlees op te scheppen. Aerden: ‘Ik pleit er niet voor dat we stoppen met alles dat het leven aangenaam zou kunnen maken. Integendeel. Wie bewust leeft en uit het overweldigende aanbod van mogelijkheden met hoofd en hart durft te kiezen, zal óók als vleeseter zulk dierlijk voedsel gaan ervaren zoals ik dat nu doe: als kostbaar luxeproduct.’

Gedrevenheid van de mens
We kunnen dus iets doen. Aerden vermijdt het woord ‘moeten’. Hij haalt het boek ‘Maakkracht’ aan, waarin de auteurs zeggen dat we er wijs aan doen niet te beginnen bij de oplossing van een maatschappelijk probleem, ‘maar begin bij de gedrevenheid van de mens. Door als mens zelf iets te gaan doen zonder meteen te weten waar dat toe leidt – de eerste stap – komt het proces van leren door te doen op gang.’

Het is volgens Aerden tijd voor een nieuw verhaal. Niet die van het streven naar oneindige groei, maar van genoeg is genoeg. Van een mooi driesterrenleven dus. Hierbij gaat het niet om een geforceerd dingen laten of juist doen, maar om het besef dat het écht anders kan. Aerden: ‘Want matiging en het verantwoordelijk omgaan met wat er is, zonder almaar méér te willen, in mijn optiek een fundamentele levenshouding, is iets wat iedereen kan nastreven.’

En mijn ouders? Die gingen uiteindelijk met de elektrische auto van mijn broer naar Italië. En stiekem hoop ik dat mijn moeder dit keer echt kon genieten van de oude Italiaanse stadjes en niet elk papiertje dat ze op straat tegenkwam meende te moeten oprapen om keurig elders in een vuilnisbak te gooien. Ik gun haar even dat vijfsterrenleven. Dan neem ik wel een keer een vegetarische schnitzel.

De bevrijdende rijkdom van goed genoeg
Onno Aerden

Koop het boek hier

Lees hier ook mijn bespreking van 'De Kampvuurvraag' van Onno Aerden