Betekenis en bullshit

14-07-2024

Betekenis en bullshit

In keynotes over dienend leiderschap stel ik standaard de vraag wat de leiders onder mijn gehoor drijft om überhaupt leidinggevende te willen zijn. Is dit omdat het in veel bedrijven de enige manier is om carrière te maken of is dit omdat zij intrinsiek gemotiveerd zijn in deze rol anderen te helpen groeien? (En ja, ik begrijp dat het best genuanceerder kan, maar je begrijpt het idee.) Een dergelijke vraag kunnen we ook breder stellen: wat is de reden van het bestaan van je bedrijf: zo snel mogelijk zoveel mogelijk geld verdienen (voor je aandeelhouders) of de wereld een beetje mooier maken? En ja, ook nu geldt: het een hoeft het ander niet per se uit te sluiten, maar het gaat mij om je diepste drijfveer.

In zijn boek ‘Betekenis & Bullshit’ laat Stephan Ummelen zien dat veel bedrijven weliswaar communiceren dat ze het beste met de wereld voor hebben, maar ten diepste toch gedreven worden door het verlangen naar meer winst. Zorg om mens en klimaat prediken, maar in praktijk medewerkers en de aardkloot uitputten. De waarde van dienend leiderschap verliest het van de zelfdienende praktijk.

 

Mooie woorden, duistere praktijken
Een triest voorbeeld hiervan is natuurlijk Volkswagen. Volkswagen deed zijn mooie woorden over duurzaamheid volledig teniet door met sjoemelsoftware de emissietests van hun dieselvoertuigen te manipuleren. De software zorgde ervoor dat de voertuigen tijdens tests lagere emissies vertoonden dan in werkelijkheid, waardoor ze aan strengere milieunormen leken te voldoen. Mooie woorden, duistere praktijken.

Maar, zo stelt Ummelen terecht, niet altijd is er kwade wil in het spel. ‘Het hyperkapitalisme leidt tot perverse prikkels en beloften die te groot zijn om waar te maken: in dienst van zoveel mogelijk winst op een zo kort mogelijke termijn.’ Het vraagt dus moedig leiderschap om tegen de sterke stroom van dit systeem in te zwemmen. Niet alleen met woorden – want ieder bedrijf kan mooie waarden in de hal van het kantoor hangen, maar juist met daden. Ummelen: ‘Als waarden instrumenteel zijn voor winst, is het niet hun purpose dat het hoogste doel is voor organisaties – zoals ze zelf doorgaans zeggen – maar het aloude verdienen van geld.’

Ondermijning van geloofwaardigheid
Als voormalig directeur van een reclamebureau besefte Ummelen jaren geleden al dat veel bedrijven de vraag stellen wat ze belangrijk moeten vinden om waardevol te zijn, terwijl de vraag zou moeten zijn wat ze diep van binnen belangrijk vinden als organisatie. Het maakte het verschil tussen bullshit en betekenis. ‘Met de vraag wat organisaties belangrijk moeten vinden, worden waarden een instrument voor succes. Het is een frame dat ten grondslag ligt aan de ondermijning van de geloofwaardigheid van organisaties, want elke organisatie komt een keer voor de keuze te staan tussen financiële presentaties en hun waarden.’ Of, zoals psychologen Edward Deci en Richard Ryan in 1985 al in hun boek ‘Intrinsic Motivation and Self-Determination in Human Behavior’ concludeerden: intrinsieke motivatie werkt beter dan extrinsieke motivatie.

Betekeniseconomie
Gelukkig gaat Ummelen niet alleen in op bedrijven die een hoop bullshit verkondigen, maar ook op de vraag hoe echt werk te maken van een authentieke purpose. ‘In de betekeniseconomie dient de organisatie niet langer zichzelf, maar de mensen waar ze mee werkt en voor werkt. Zij zijn het belangrijkste kapitaal.’

Ummelen, zelfverklaard atheïst, haalt hierbij enkele lessen uit de Katholieke Kerk, waar hij een drie-eenheid ziet van verhalen, symboliek en rituelen om anderen te blijven inspireren voor betekenis te blijven gaan. Het zijn verhalen die mensen helpen betekenis te geven aan de werkelijkheid. Symbolen wijzen voortdurend naar het grotere verhaal. Rituelen helpen om betekenis te blijven geven en delen. En ook nu: niet als kunstje, maar als een diepe drijfveer echt van betekenis te zijn.
 

De weg van bullshit naar betekenis
De weg van bullshit naar betekenis is een weg met de nodige obstakels. Ook zullen er ongetwijfeld nog de nodige ‘Volkswagen-schandalen’ volgen. Maar Ummelen is postief gestemd. ‘We bevinden ons op dit moment in een overgangsfase van een traditionele economie naar een betekeniseconomie […] en een oprechte beweging naar betekenisvoller werk is mijn optiek onomkeerbaar.’ Laten we het met hem hopen!
 

Betekenis & Bullshit
Stephan Ummelen

Koop het boek hier

Lees over dit onderwerp ook de blogs over:
- Tricky tijden
- Morele ambitie
- Hart voor zaken
- De bevrijdende rijkdom van goed genoeg
- De tweede berg
- Het is oké om kwaad te zijn op het kapitalisme
- De perfecte storm
- Evolutionair leiderschap