MACHT

28-05-2022

MACHT

Wat is dat toch met die leidinggevenden die vanuit oprecht verlangen positief verschil te maken gekke fratsen beginnen uit te halen zodra ze in hun (machts)positie zitten? Wat doet macht (lees ook: leiderschap) toch met de mens? Kennen we niet allemaal die leidinggevende die niet in een Mandela maar in een Mugabe veranderde? 

Het thema macht fascineert mij. In een eerder blog ging ik al in op het effect van het oranje hesje bij verkeersregelaars. Het begint met de goede intentie om als vrijwilliger tijdens een evenement op een kruispunt automobilisten de goede richting op te wijzen. Maar hoe vaak komt het niet voor dat de goede bedoelingen op slag veranderen zodra ze hun hesje over hun schouders trekken? Een Mandela verandert in een Mugabe. Als ware dictators blaffen ze de automobilisten toe. Van dienend naar zelfdienend leiderschap. 

Macht corrumpeert, zo luidt de bekende stelling. Maar is het inderdaad zo simpel? Worden (sommige) leidinggevenden op ten duur knettergek, of zijn het juist de gekken die een leidinggevende functie ambiëren? In zijn boek ‘Macht’ gaat Brian Klaas op deze boeiende vraag in – zij het dat hij de vraag iets politiek correcter formuleert.

Boven de wet
Voordat we hierop ingaan, eerst nog iets over hen die lang, te lang, een bepaalde machtspositie hebben. Uit diverse onderzoeken blijkt dat macht misschien niet direct corrumpeert, maar wel een stuk ongevoeliger maakt. Klaas zegt het als volgt: “Hoe machtiger mensen zich voelen, hoe minder zij zich aantrekken van hoe anderen over hen denken. Ze kunnen zich steeds minder goed in anderen verplaatsen omdat er geen noodzaak tot empathie meer is. Ze beginnen te denken dat zij boven de wet staan.” Is het echt zo gek wanneer ik bij deze woorden denk aan het – en dan druk ik mij zacht uit – ‘gestuntel’ van onze koning en koningin van de afgelopen jaren en de ‘vergeetachtigheid’ van onze premier Mark Rutte? (In deze podcast ga ik hier dieper op in.) Klaas haalt een onderzoek van ene Dacher Keltner naar macht aan. “Hij betoogt dat integriteit – sympathiek, altruïstisch, competent en aardig zijn – helpt bij het verwerven van macht. Het zijn eigenschappen die anderen in je waarderen. Anderen vertrouwen je en doen een goed woordje voor je bij de baas. Dat alles zorgt ervoor dat je hogerop komt. Maar, en dit is de paradox, diezelfde eigenschappen die je aan de top hebben gebracht, raken al snel aangetast door de ondermijnende effecten van de macht, zodanig dat de kans groot is dat je je autoriteit gaat misbruiken als je eenmaal macht hebt.” Is dit niet precies waar het in de affaires die onlangs het nieuws domineerden over bijvoorbeeld Rutte en De Jonge over ging? Ministers (hetgeen oorspronkelijk ‘dienaren’ betekent), die bewust of onbewust denken boven de wet te staan en vooral hun eigen positie lijken te dienen? 

Gevangenisexperiment
Terug naar de vraag die Klaas stelt: worden machtige mensen corrupt of trekt macht corrupte mensen aan (of is beide het geval?). Klaas gaat in op het bekende Stanford gevangenisexperiment van Philip Zimbardo. Hieruit bleek (of leek te blijken) dat deelnemers die de machtspositie van gevangenisbewaker kregen toebedeeld, schokkend agressief gedrag begonnen te vertonen naar andere deelnemers die de rol van gevangene kregen. Maar waren de conclusies die uit dit onderzoek werden getrokken wel zo terecht? Worden deelnemers met een hesje aan inderdaad monsters? Klaas wijst op een onderzoek van de Western Kentucky University dat aantoont dat door de advertentietekst die voor het experiment van Stanford werd gebruikt, ‘verkeerde’ deelnemers werden aangetrokken. In de advertentie stond namelijk het woord ‘gevangenisleven’. Wat bleek? Door dit woord te gebruiken, reageerden juist deelnemers die “agressief, autoritair, machtsbelust, narcistisch en sociaal overheersend” bleken. In andere woorden: de macht had hen niet gecorrumpeerd, maar al gecorrumpeerde mensen werden door de advertentie aangetrokken.

Super boeiend vind ik de link die we hierin kunnen leggen naar de zoektocht naar de leidinggevenden wie wij willen zien binnen onze bedrijven of in de politiek. Hoe kunnen we er nu voor zorgen dat niet de Mugabe’s maar de Mandela’s aan de macht komen?

Vacatureteksten
Klaas sluit zijn boek af met enkele hoofdstukken waarin hij een aantal praktische tips als antwoord op deze vraag geeft. Een belangrijke tip gaat in op het sollicitatieproces. De advertentie voor het Stanford gevangenisexperiment leert dat woorden ertoe doen. Hoe beschrijven wij de rol van bijvoorbeeld ‘manager’ in onze vacatureteksten? Ik moet hierbij denken aan wat Wil Derkse schrijft in zijn geweldige boek ‘Benedictijnse stuurmanskunst’: “De enige ladder in de Regel van Benedictus is die van de deemoed”. Hier gaat het om “de moed om te dienen”. Derkse: “Een ladder waaraan je ‘omlaag’ kunt gaan, door het afpellen en loslaten van het ego.” En zoals ik mij in de bespreking van dit boek ook al afvroeg: Benieuwd hoeveel professionals nog een rol als manager ambiëren wanneer ze beseffen dat dit is wat van hen in een rol als leidinggevende echt verwacht wordt…

Hoe zou het zijn als de leiders binnen politiek, bedrijven, verenigingsleven of waar dan maar ook, hun macht zouden (blijven) gebruiken omwille van hen over wie zij macht mogen uitoefenen in plaats van voor meerdere eer en glorie van zichzelf? Wanneer meer macht niet automatisch ook minder empathisch vermogen tot gevolg heeft? Alle mensen deugen, zo stelt Ruther Bregman in zijn boek. Ik kan alleen maar denken: gold dit ook maar voor alle mensen met macht… 

Macht
Brian Klaas

Koop het boek hier