Atlas van de aarde en de mens

11-01-2024

Atlas van de aarde en de mens

‘Verbaas me over die Atlas. Die heb ik al vanaf dag 1 in huis en lees ik herkauwen door. Geweldig boek! Maar heeft mijns inziens niets met leiderschapsliteratuur te maken. Ik zou die naast me neerleggen en niet bespreken als ik jou was,’ aldus een goede vriend in een whatsappbericht, die hij stuurde toen hij op mijn LinkedIn een foto zag met boeken die ik de komende tijd wilde gaan lezen en bespreken. Het maakte mij des te nieuwsgieriger naar ‘Atlas van de aarde en de mens’ van Christian Grataloup. En, zo concludeerde ik al snel: dit boek was juist geschikt om te bespreken met het oog op leiderschap. Want als er iets is dat nodig is om deze aardkloot te redden is het wel leiderschap. Dit boek laat namelijk geweldig zien hoe ons universum is ontstaan, hoe geweldig mooi deze is en wat er dus op het spel staat als we doorgaan op de manier waarop we nu als mensheid bezig zijn.

‘De lezer zal noch een door voortdurende vooruitgang gedreven mensheid aantreffen, noch een blinde wereld die op zijn ondergang afdendert,’ zo schrijft Graloup in zijn inleiding, ‘Hij zal inzichten aangereikt krijgen om de dynamiek te begrijpen, vanuit het perspectief van een lange tijd. Ons doel is: strijden tegen geheugenverlies: het verleden is alleen te begrijpen voor wie de verbanden ziet. Ons heden is tegelijkertijd miljarden jaren en enkele eeuwen oud.’

Eeuwigheid
Het idee van een eeuwigheid en van een oneindigheid kan mij letterlijk misselijk maken. Waar was het begin van de tijd? En waar houdt het universum op? Is er een begin? Is er een eind? Het gaat mijn voorstellingsvermogen te boven. Hetzelfde gevoel bekruipt mij bij de eerste hoofdstukken van de Atlas, dat begint bij de oerknal, 13,8 miljard jaar geleden. Een niet te bevatten lange tijd terug dus. Of neem het ontstaan van onze planeet, ongeveer 4,5 miljard jaar geleden. ‘De aarde heeft dan nog ongeveer een temperatuur van ongeveer 4700 graden Celcius, maar koelt geleidelijk af.’ Deze hitte zakte naar de kern van onze aardkloot. In de zogenoemde binnenkern, op 6371 kilometer diepte, is het zo’n 6000 graden. Onvoorstelbaar.

En dan een stuk ‘recenter’: het ontstaan van de mens, zeven miljoen jaar geleden. Lang terug, maar in verhouding met het ontstaan van de aarde, is het slechts een fractie van tijd. Een fractie, waarin we de laatste eeuwen alles wat in de geschiedenis tot stand kwam, ik sneltreinvaart naar de knoppen lijken te helpen.

‘Aan het begin van de 19^e eeuw ontstaat het begrip ‘moderniteit’, een teken van het geloof in vooruitgang,’ schrijft Grataloup, in het hoofdstuk ‘Bezitters en overheersers van de natuur’. Hij haalt Descartes aan die in zijn ‘Verhandeling over de methode (1937) het volgende schrijft: ‘Wij kunnen een praktijk vinden waardoor wij, de kracht en de werking kennende van vuur, water, lucht, de sterren, de hemel en alle andere lichamen die ons omringen […] ze op dezelfde manier kunnen gebruiken en ons zo meester en bezitter van de Natuur kunnen maken.’ Terecht haalt Grataloup aan dat er eind twintigste eeuw stemmen opgingen om de moderniteit te veroordelen als destructief voor de natuur. Vooruitgang van de mensheid betekende achteruitgang van de aarde. In het hoofdstukje over vervuiling zien we dit terug. ‘Met de industrialisatie die zich geleidelijk over de hele wereld verspreidt, ontstaan nieuwe bronnen van vervuiling.’ Grataloup gaat onder andere kort in op de verbranding van fossiele brandstoffen en de schadelijke gevolgen van onze consumptiepatronen. ‘Met schadelijke gevolgen voor de gezondheid van mens en het milieu.’

Leiderschap
Zonder dat het misschien zijn bedoeling was, laat Grataloup in deze atlas zien dat de aarde er met het ontstaan van de mens niet veel beter op geworden is. We kunnen en willen meer en meer, maar eisen ook meer en meer. Van de aarde én van onze medemens – met de gruwelijke praktijk van bijvoorbeeld slavernij als gevolg. In het hoofdstuk over slavernij, dwangarbeid en mensenhandel laat de auteur zien hoe dit er tussen de 15^e en 20^ste eeuw uit zag. Wat ik mis, zijn de cijfers van moderne slavernij. Met circa 50 miljoen slachtoffers zijn er anno nu meer tot slaaf gemaakten dan ooit in de wereldgeschiedenis.

Zonder dat ik het begrip ben tegengekomen, gaat de ‘Atlas van de aarde en de mens’ wat mij betreft dus zeker over leiderschap. Of misschien wel juist het gebrek hieraan. Hopelijk leidt het doorbladeren en lezen van dit boek tot meer ontzag voor de aarde waarop we mogen leven. En voor een bewustzijn dat we leiderschap moeten tonen om dat wat in miljarden jaren vorm kreeg, niet in een paar honderd jaar de vernieling in helpen.

‘Atlas van de aarde en de mens’
Christian Grataloup

Koop het boek hier